Edukira joan

Webgunearen titulo eta logoa

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar men? principal de navegaci?n [eu]
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

HERNANIKO TRANBIA

 

1913ko Hernani.
Argazkia: Jesus Maria Gomez.
Iturria: http://www.spanishrailway.com

 

      Niri 10 zentimo ematen zizkidan amak tranbiarako, gu bizi ginen tokitik (gaurko Ertzainetako paretik) herriraino. Gutxitan ematen zizkidan, e! Eta 10 zentimo ematean Adarragaren kafetegira joan (Urbieta kalean, orain Caja Laborala dagoen ertz horretan), berak egindako karamelu haiei begira egon, mukiak utzi kristalean eta etxera!

[Inaxio Mari Zubeldia]

 

 

50. URTEURREN FESTA

 

      Tranbia desagertu zela 50 urte bete dira aurten. Hernaniar ugari tranbia zeneko garai hartan hazi eta bizi izan ziren; ez hori bakarrik, Tilosetako bailea ere izaten zen garai hartan, eta Hernaniko eta inguruko bikote asko elkartu ziren bertan, baita kuadrillak ere. Guzti hori ez dute ahaztu nahi izan eta, hori dela eta, tranbiaren inguruko jaia antolatu dute otsailaren 24rako.

 

Tranbia Plaza Berrin, 1950ean.
Argazkia: © Luis Blas Sedano.
Iturria: http://www.spanishrailway.com.

 

      Pili Lujanbiori etorri omen zitzaion ideia burura, “zergatik ez berreskuratu egun batez bada ere, gure haurtzaro eta gaztaroko garai haiek, tranbia Hernanin barrena ibiltzen zeneko garai hura, eta Tilosetan, Musika Bandaren eskutik, bailea izaten zeneko garai hura?”. Esan eta egin.

      Tranbiaren inguruko jaian ezin zen tranbiarik falta eta horretarako Logroñotik ekarritako txu-txu trena itxuraldatu egingo dute. Itxuraldaketa Andres Maizek egingo du. Hernaniarrek tranbian ibiltzeko aukera izango dute beraz egun horretan, eguerditik bazkalordura arte. Floridarainoko ibilbidea egingo du itxuraldatutako trenak. Arratsalde partean, Kaxkoan barrena ibiliko da trena, Caserio taberna dagoen horretan geldialdia eginda, Tilosetako bailera joan nahi duenarentzat. Trenean ibiltzea euro bat kostatuko da. Beste tren txiki bat ere jarriko dute Plaza Berrin barrena ibiliko dena. Haurrei euro erdi bat kobratuko diete eta helduei euro bat. Itxuraldatutako trenaz gain, Plaza Berrin garai batean izan ziren zenbait komertzio ere berreskuratu edo garai bateko girora egokituko ditu Andres Maizek: Adarraga gozotegia, Cuevas farmazia, Portalondo eta Caja de Ahorros-a. Horrez gain, Azurmendi taberna ere irekiko dute ordu batzuetarako. Azurmendi taberna oraingo Atxur tabernaren parean zegoen. Garai bateko zerbitzariak ere bertan izango dira: Adeli, 37 urtez bertan lanean aritutakoa, eta Maitere. Tilosetako baileari dagokionean, Kaxko elkarteak ahalegin bereziak egin ditu, 1974 aldera desagertu zen ekitaldi sozial hura ahalik eta ondoen berreskuratzeko. Gaur egungo bikote ugari, Hernanikoak eta ingurukoak, bertan elkartu ziren eta espero dute egun horretan berriro ere estu-estu helduta dantzatzera animatzea. Hala ere, ez dute ahaztu behar garai hartan txaperoa ere izaten zela eta dena kontrolatzen saiatuko dela. Manolo Sagarna bandako zuzendari izandakoa eta Patxi eta Joaquin Apezetxea ere izango dira bertan. Horrekin batera, garai batean bezala oilaskoak errifatuko dituzte. Bailearen aurretik txokolatada ere izango da eta garai bateko gozoak berreskuratuko dituzte, boladoak esaterako, uretan urtzen ziren azukrezko bola haiek.

      Tranbiaren inguruko jaialdi hau prestatuta ezin ahaztu garai hartako tranbiaren gora beherak inork baino hobeto ezagutzen dituztenak, gidariak, garai hartako memoria historikoaren gordailu ere badirenak. Bizirik dauden 6 gidariak omenduko dituzte: Manuel Borja hernaniarra, Patxi Urbizu ereñotzuarra, Astigarragako Luis Zumeaga eta Antonio Zapirain, Donostiako Juanito Egiza eta 103 urteko Jose Astarbe.

      Kaxko auzo elkarteak herritar eta dendariei eskatu die egun horretan garai hartan bezala janzteko. Bestalde eskerrak eman nahi izan dizkie ekitaldi hau antolatzen lagundu dutenei, diruz eta bestela: Udala, Berriak elkartea, Adarraga gozotegia eta herritar anonimo ugari.

[Hernaniko Kronika, 2008-02-16]

 

 

TXIMIST-GURDIA 1903-1958

 

      San Joan konpartsak 2002ko ekainean argitaratu zuen liburuxkan tranbiari buruzko informazioa aurki daiteke. Antza, tranbiari tximist-gurdia deitzen zioten, egiten zuen zaratagatik eta ateratzen zituen txinpartengatik. Tranbia 1903an hasi zen martxan eta 11.681 metroko ibilbidea egiten zuen. Bost estazio zituen: Peñaflorida, Amara, Loiola, Astigarraga eta Hernani. 25 geldialdi egiten zituen. Tranbiak berebiziko garrantzia izan zuen martxan izan zen urteetan. Alde batetik, baserritarrei beren produktuak Donostian saltzeko aukera ematen zien. Bestetik, donostiarrei sagardotegietara eta jaietara joateko aukera ematen zien, besteak beste. Tranbiak azken bidaia 1958an egin zuen, gaueko 09:15ak aldera. Jose Cruz Lasartek gidatu zuen, ordurako erretiroa hartuta zuten hasierako gidariek lagunduta.

[Hernaniko Kronika, 2008-02-16]

 

 

ANDRES MITXELENAREN BERTSOAK

 

        1

Mila urte pasata

bederatzirehun

aurten zazpigarrena

broman pasa zagun,

dama gazte polit bat

ustez neukan lagun

gazte-gaztia zala

egina ezagun;

mingainez alegria

amorioz ilun.

 

        2

Ezkontzeko hasita

hara desgrazia!

Pertsona tranposakin

tratatzen hastia,

ni fin nenbilen baina

horrek malizia

orain hargatik nago

bazterren utzia;

publikatzera noa

asunto guzia.

 

        3

Zelestina daduka

dama horrek izena

Aranon jaio eta

han bizitzen dena.

Andres honeri kantak

jartzen hasi dena

baina ez izan balitz

alaja zuzena;

nik hola mendratzen det

merezi duena.

 

        4

Ezkontza zerratu zan

San Juan bezperan

gaueko hamaiketan

kanpoan ihintzetan.

Bidez azpikaldetik

leku polita zan

aingeru bat bezela

ari zen hizketan;

ni arrrunt engainatu

gazte xamarra izan!

 

        5

Bera’re gaztia da

ez ditu urte asko

hemeretzi eskasak

hemezortzi oso.

Andresek hogeita hiru

ez dauzka uzteko

balientia zaude

tranpan jokatzeko;

egiak esan arte

ez naiz isilduko.

 

        6

Eskutikan helduta

hasi zen esaten:

“Andres zuregandikan

ez naiz apartatzen.

Lore ederragorik

ez det nik ikusten,

ezkondu aurretikan

diberti gaitezen;

jai bat seinalatu ta

Donostira goazen!”

 

        7

Handik hamabost egun

ez ziren pasatu

gau batez esan nion:

“etzi goazemazu!”

“Pozik egingo dizut

horrenbeste gustu”

hori esanda laster

eman zidan muxu;

orduan bero zinan

orain oso hoztu.

 

        8

Etxetik Hernanira

joan ginen oinez

bidean hitz potolo

ederrak esanez.

Donostira tranbia

noiz zegoen galdez

frantsesarekin igoal

hasitzen zan ingles,

erderaz ere fuerte

nahiz bate jakin ez.

 

        9

Tranbi hortan sartuta

jo degu Donosti

Bulebarrera juan ta

pasiatzen hasi.

Gero Bretxatik bueltan

kaliak ikusi

eskuineko besotik

ein zidan imurtzi;

zapata pare on bat

behar niola erosi.

 

        10

Zapata hoiek hartuta

bazkaltzera Fonda(ra)

galdetuz “abaniko

almazena non da?”

hura’re erosi nion

neskatx horri joanda

burua freskatzeko

izugarri on da;

horrek nire kontura

pasatu du broma.

 

        11

Gero dibertsiua

musika ta guzi

baltsian hasi ginan

poliki-poliki.

Le(he)ndik inglesez eta

hortan’e badaki

gero errefreskua

zerbeza ta guzi,

hortik aurrerakua

guk bestek ez daki.

 

        12

Hurrengo egunian

jo degu Hernani

tranbian mano-mano

begira elkarri.

Han erosi nizkion

sei painuelo txuri,

agua koloniatik

beste botila bi;

orduan zapuztu zan

nire birjiña hori.

 

        13

Santiagotan ziran

azkeneko planak

zuzena okertzen du

hortarako danak.

Neska tranposa haren

orduko esanak,

etziyotela uzten

aitak eta amak;

han bukatzen zirela

ezkontza haren lanak.

 

        14

Aranon jayua naiz

askok dakitena

ongi eginda gaizki

pagatu nautena.

Zelestina daduka

dama horrek izena

igoalak zerate

familia dena;

Ollinen bizitzen da

Andres Mitxelena.

 

 

 

AMERIKATIK ETORRITAKO DONOSTIARRA

 

Lengo tokian or dago plaia,

jiran daduzka mendiak,

Urgull’dik jarri begira eta

gozatzen ditut begiak.

Baiña bi gauza falta ditu gaur

ni jaio nintzan erriak:

or ibiltzen zan tranbe zarra eta

lengo sagardotegiak.

 

[Paulo Zubiarrain, Ia kantatuz bezela, Auspoa 190]

 

 

TRANBIAREN OROIMENEZ BERTSUAK

 

        Julian Ezeiza “Aterpe”:

Garai hartako tranbero haiek

bazutela talentua

ogi bidea hori zuten da

egin behar onartua

negu ta uda bero eta otz

bazutela meritua

gosaritako ogi artean

sardin zahar bat prejitua

gaur zorionez ohitura hura

dena bai dago galdua.

 

        Antton Garin:

Herria triste eta malkuak

denok ginula begian,

Hernanitikan tranbia honek

azken bidaia egitian.

Donosti aldera joaten ginan

pozik ta txispa batian.

Tximist gurdia deitzen zioten

aballa artzen zuenian.

 

        Julian Ezeiza “Aterpe”:

Motor aldeko bi alderdiak

kristal ta ate gaberik

ez zen faltako giro otzetan

euri ta aize faltarik

negu gorrian gidari haiek

ez zeukaten nun gorderik

zortzi orduan hanka gainean

exeri leku gaberik

zerua irabaziko zuten

baldin badago zerurik.

 

        Antton Garin:

Berrogeita hamar urte badira

kendu zutela hemendikan.

Gaur ikusten det hernaniarrak

ez gera ahaztu oraindikan.

Orduan guk’e ez ginun behar

aballa haundiko trenikan.

Hiru ordu laurden behar genitun

Donostira Hernanitikan.

 

[Hernaniko Kronika, 2008-02-23]