Azeri dantza
Dantza hau 14 edo 16 gazteen arteko jolasean datza. Guztiak soka batera lotuta daude, girari bat aurrean dutelarik. Eskuan puxikak edo maskuriak eramaten dituzte; ondorioz dantza honek ere beste izen batez ezaguna da Maskuri Dantza. Kaletarrei ezustekoak eta "jopoiak" emateko asmotan, soka tarteka atarietan eta izkinetan gordetzen da.
Iturria: Euskal dantzarien biltzarra
Ihauterietan
eta San Juan Egunean ospatzen den dantza hau, goizeko bederatzietan
herriko enparantzatik irtetzen da, herri erdiko kaleak zeharkatzeko
asmoz. Orain gutxi arte, herriko zenbait etxeek bi aldetara irteera
zuten, eta soka alde batetik bestera igarotzen zen bizilagunak izutuz.
Gaur egun berriz, etxe berrien estruktura dela eta, ibilbideak
zuzenagoak dira.
Herrian hain festa maitatua da, zein bizilagunek Azeridantza
beren etxeetan sartzen uzten duten. Garai batean puxikak prestatzea soka
gidariaren lana, baina gaur egun lan hau banatuagoa dago.
Datu Historikoak:
Dantza honen lehenego erreferentziak Manuel de Larramendik 1754an argitaratutako "Coreografia de la Muy Leal Provincia de Guipuzkoa" liburuan aurki daitezke.
Galayen
Dantza beti Azeri Dantzaren aurretik dantzatzen da. Modu lotsagarrian
jazten dira. Dantza, ilera batean eskuak emanda, eta dantza buruari
jarraituz egiten dute. Behin eskuak askatu dituztelarik, birak,
kabriolak eta beste zenbait mugimendu egiten dituzte. Tanborilaren
soinuari jarraituz, mugimendu hauek maiz egiten dituzte, jendeartean
algarak sortzen direlarik. Bi dantza hauek Beterrin egiten dira. Aldagi
Dantza berriz, San Juanetan Tolosan eta Hernani, Errenteria eta
Urnietan.
Beranduago Wilhelm Freicher Von Humboldtek "Los Vascos, Apuntaciones sobre un viaje por el País Vasco en la primavera del año 1801" liburuan Azeri Dantza honela deskribatzen zuen:
"Así
en Hernani es usual la Acheridantza, danza del zorro. Todos los
danzarines se agachan, cada uno con dos cortos garrotes gruesos en la
mano, en una hilera unos detrás de otros y el de detrás le sujeta
siempre al de delante por el pie. Uno sólo está en pie y tiene un tizón
en la boca. Con él intenta besar a los otros, y le deben desviar sin
perder el equilibrio en su incomoda postura. A este juego sigue luego un
entretenimiento con un novillo".
Bi dantza hauek antza gutxi dutela ikus dezakegu. Humboldtek
azaldutakoa Larramendik azaldu duenaren zati bat dela esan baigenezake.
Juan Ignacio Iztuetak 1824an idatzi zuen "Gipuzkoa´ko Dantza Gogoangarriak" liburuan Azeri Dantza honela azaltzen du:
"Azeri-dantza
onen izena chit oker endeglatzen edo comprenditzen dute Guipuzcoatar
gueyenac: zergatic izen bera esaten dioten, araco guizon dantzaetan
guziac bat-banaca zortzikoa dantzatuaz aurre-aldetic atzerontz igaro
oi-diraden dantza mota ari. Azeri-dantza eguiazcoa-eguin-oida diakinde
edo funzio aundiac bucatu ondoan, eta iñauterietan. Dantza mota onekin
irteten da errico gazteria baserri echeetara oillasco, lucainca, solomo,
arraultza eta beste zembait jan-gauza, urtearen sasoyac dacarzienen
billa.
Eche-atarietan dantzatuaz batutzen amodiozko sari
ugari oetatic batzuec jan ondoan, irtetzen dira plaza aguiricoa dantza
berarekin, eta zembait ollaisco makilletan dituztela, toki berean
ichulapicoac erekitzeco, dantza bucatutacoan.
Dantza mota au
guziz da chistosoa, farragarria eta pozkitdtsua. Batean illeti
irazekiarekin buruzariac ematen die su sudurzuloetan lendanaz sartutaco
mullo puscaetatic. Besteac beguiac estaliric dauzcatela sartu bear
dituzte buruaz, soñuaren azkenengo puntuan, ustai chiki batean, zeña
egon oi-dan chinchillica soca-batetic plazaren erdian.
Guziz ziñu mota asco eguiten-dituzte azeri-dantza onetan, eta guziac ain farragarriac, non ascoc eguin oi duten pisa zarauletan.
Dantza bucatu ondoan eguiten-dute ollasco jocua, eta arratsean oec janaz, ematen diote errico pozaldiari bucaera".
Nahiz eta Humboldt eta Iztuetaren idazkien artean tarte txikia
egon, bien arteko desberdintasunak handiak dira. Iztuetak, gazteek
baserriz baserriz egiten dituzten ibilaldietan eta jasotzen dituzten
elikagaietan garrantzia jartzen du. "Oillasko Jocua"k zezenketen tartea
hartzen duela dirudi.
Iztuetak 1826 "Cuaderno de Melodias"
liburuanargitaratutako Azeri Dantzaren Partitura, gaur egun Hernanin
jotzen da. Gipuzkoakobeste zenbaitherritan berriz, moldaketak jotzen
dira.
Azeri Dantza Azken 100 urteetan:
Azeri Dantza edo Maskuri
Dantza Ihauteritan egiten zenaren berri XIX. mende bukaeran aurkituko
dugu. Gerrate Zibilaren ondoren Ihauteriak denekatu egiten dira, hau
dela eta dantza hau San Juanetan soilik ospatzen delarik.
Azeri Dantzan ere aldaketak izan dira. Garai batean, dantzari
buruak eta lenen dantzariak bakarrik eramaten zuten maskuria. Besteek
poltsikoetan irina eta aurpegia zikintzeko beste zenbait gai eramaten
zituzten.
Azken urteetan, Ihauterietan dantzatzeko ohitura berreskuratu da.
Dantza honek moldaketa bat jasan du, izan ere, jendeari arreta
galerazteko asmotan azeriz jantzitako pertsona batek parte hartzen
baitu.
Bibliografia:
• El Diario Vasco: 20/06/1997 Hernaniko Jaiei buruzko Agiria 1997 (24-25) Juan F. Manjares
• "Gipuzkoa´ko Dantza Gogoangarriak": Juan Ignacio Iztueta (1824)
• "Coreografia de la Muy Leal Provincia de Guipuzkoa". Manuel de Larramendi (1754)
• "Los Vascos, Apuntaciones sobre un viaje por el País Vasco en la primavera del año 1801": Wilhelm Freicher Von Humboldt (1801)
Dantzen emanaldiak:
• Ihauterietan: Larunbatean eta astelehenean, goizeko 10:00etan.
• San Juan Jaietan: Ekainak 25, 26 eta 27n, goizeko 09:00etan.