Edukira joan

Webgunearen titulo eta logoa

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar men? principal de navegaci?n [eu]
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

SAGARDOTEGIAK

 

      Gerra aurrean, 1920 inguruan, Hernanik kaskoan 45 kale-baserri eta 45 sagardotegi zituen. Karkaban bertan 5 sagardotegi zeuden: Pepe Adarragarenak bi, beste bat Asteasutarrena (Asteasutik etorritako familia, Errekondotarrak), eta Gorrotxategitarrenak beste bi. Asteasutarrek denda zeukaten, zapatak eta alpargatak saltzen zituzten eta denda bazterrean zeukaten sagardotegia.

[Inaxio Mari Zubeldia]

 

      Sagardotegitan ohitura handia zegoen bertsotan egiteko. Guk ohitura gutxi genuen sagardotegitarako. Hernanin sagardotegi asko zen: Akarregikoa. Kalean, Bar Deportiboren frentean, Kiskillutarrena. Adarragatarrek ere bazuten. Upel koxkorrak izaten ziren, eta etxeetatik etortzen ziren bila, batek botila bat bete, besteak beste botila bat... hustu arte! Ereñozun Goikoetxea, famatua. Ibarluzen Txintxuatarrak, oraingo Txintxua hotelekoaren anaiak. Añarregin bestea. Iparburun ere bai. Elorrabin ere bai. Altzutan beti.

[Antonio Zubiarrain]

 

Iturria: El Día.

 

      Txirrita Ernani’ko sagardotegi batean zala, sartu da gizon luze bat, aberatsen etxeetara neskak eramaten aritzen zana. Orduan Txirritak:

 

Ara Joxe Ramon,

gizon prudentia,

eskolarik gabeko

estudiantia;

zartuagatik dago

oso dezentia,

Urumea’ko nesken

komerziantia.

 

[Lino Kalonje, Txirrita liburua]

 

      Len, garai batean, pitarra izaten zan baserrietako edaria. Pitarra izaten da sagarra tolarean jo eta ura bota izan zaion patsa. Pisoiarekin zapaltzen dan sagarrari deitzen zaio patsa. Sagardo mustioa egin bear danean, etzaio urik botatzen. Baiña bai pitarra egin bear danean. Eta, ura bota bear danean, ez du neurri jakiñik izaten. Sagar-urte ona danean, ura gutxiago botatzen zaio. Eta, sagar-urte ona ez danean, geiago. Ez naiz oroitzen zein baserritan; baiña, sagar-urte txarra zan batean, zazpi zaku sagarrarekin emezortzi kargako kupela bete omen zuten. Morroiak egun osoa pasa omen zuan errekatik ur karraio. Txirritak, berriz, oitura auxe zuan, baserri baten ingurutik pasatzen zanean:

 

 

ATZO SANTIYAGO ZAN

 

      Urte batean, Patxi Bakallo Billabona’ra eraman zuten bertsotara, Santiagotan, erriko festetan alegia. Joan zan, bañan bai kantuan irabazitako diru guziak bertan gastatu ere. Biaramonean, artean Billabona’n zala, sagardotegira joan da sagardoa saltzen ari zan amonari, onako bertso au kantatu zion:

 

Atzo Santiyago zan

gaur biyaramona,

laneko gogo gutxi,

erateko ona;

erariya pagatzen det

basoko txanpona,

salduko badet ere

andriaren gona,

beste baso bat bete

biezu, amona.

 

[Antonio Zavala, Hiru bertsolari]

 

      — Txarro bat pitar emango al didazute faborez?

      Baserri danetan ematen zioten txarro bat, eta bi ere bai. Baiña egun artan bat naikoa zuala esan omen zioten, eta abiarakoan:

      — Pitar onek bazeuzkak bi gauza, onak: bata, ontatik edaten duana ez dek mozkortuko; eta, bestea, badezutela pixka bateko edaria. Aio, jaunak! Eskerrik asko! Urrenarte!

      Baiña ez omen zan urte artan geiago baserri artara joan.

[Sebastian Salaberria, Sagardotegiak, Auspoa 247]

 

 

KANDELERO EGUNA, ARTZAI TXIKIARENA

 

Kandelero eguna

otsailaren bian

orduko afaria

degu haragian

lau lagunek pasatzeko

xelebrekerian

holaxe gustatzen zait

sagardotegian.

 

[Florian Oiarbide]

 

 

SAIBURUTAR NIKOLAS LUJANBIOK JARRIAK

 

Gaztetako kontuak

dauzkat nik gogotan,

pentsatzen egoten naiz

alperrik prankotan;

len gauza merke, bazan

Gipuzkoa ortan:

pitxarra sagardua

amar xentimotan.

 

      Ameriketan alargundu ondoren, onera azkeneko aldiz etorri baño lenxeago, onako bertso au bialdu zuan:

 

Elkar ikusi gabe

bizitzia motz-ta,

ogei urte, etzaizkit

oso gutxi kosta;

preparatu zaitezte

laister bagatoz-ta,

elkar abrazatuaz

emateko bosta,

diran ontzi guztiyak

bete sagardoz-ta.

 

[Antonio Zavala, Iru anai bertsolari, Auspoa 73]

 

 

SAGARDOA PAULO TXIKIAREN UZTATIK

 

        1

Lenengo arbolak izan bear du

paradisuan sortua,

Adan da Ebak andik jatea

zeukaten debekatua,

gure Jainkoak euskaldunentzat

zeukalako aldatua,

gero sagardo biurtu zedin

ematen zuen frutua.

 

        2

Azi artatik sortu ziraden

lur ontako sagastiak,

guraso zarrak ondiatuta

lenago zeuden sasiak

Bi arbol-klase jarri zituzten,

dira geza ta gaziak,

aien zumoa edan zezaten

euskaldun seme guziak.

 

        3

Donostia’tik etortzen ziran

tranbe zar danak betean,

Astigarraga ta Ernani’ra

jendea garai batean.

Danak euskeraz kantatzen zuten

upel aundien tartean,

orain dagoen aiña kanpotar

ez baitzegoen artean.

 

        4

Euskalerria paradisotzat

bezela zegon munduan,

baserri danak sagardotegi

izaten ziran orduan.

Obe genduke gaur e bageunde

garai artako moduan,

aurrerapenak gure lurrera

ara zer ekarri duan.

 

        5

Sagardotegi maitagarriak,

joan ziñaten bukatzen,

kimikaz egindako ardoa

asi baitziran ekartzen.

Etxean degun gauzik onena

arrezkeroztik baztartzen,

euskaldunari gauza askotan

orixe zaigu gertatzen.

 

        6

Sagardotegi maitagarriak,

beti zaituztet goguan,

zuen barruan neguan antxe

egoten nintzan zeruan.

Zar eta gazte danak bildurik

upeltxoaren onduan,

bertsolariak ederki daki

zenbat gozatzen genduan.

 

        7

Alez beteta dauden arbolak

zer poza ematen duten,

sagar-urte bat izugarria

nola gertatu dan aurten.

Len zokoetan zeuden upelak

apenas lanik daukaten

lengo urtetan egoten ziran

bezela utsik egoten.

 

        8

Garai batean baserrietan

ziran sagasti edarrak,

geientsuenak igartu dira,

tapatu zituen larrak.

Ondorengoak izandu gera

olako seme zabarrak,

au ikusita guraso aiek

eingo zituzten negarrak.

 

        9

Len garbi zeuden mendi guziak

asi ziraden beztutzen,

sagarra kendu eta piñua

asi zanean sartutzen.

Garai batean debalde zana

gaur urrea pagatutzen,

ia iltzera ekarri degu,

baiñan asi da piztutzen.

 

        10

Aspaldi xamar asiak ziran

gu galdu naian etsaiak,

kale aldera bialdu-azten

mendian zeuden artzaiak.

Txarrenak orain droga zabaltzen

emen dabiltzan izaiak,

zenbat beneno tragatu degu

Gipuzkoa ta Bizkaia’k?

 

[Paulo Zubiarrain, Ia kantatuz bezela, Auspoa 190]

 

 

SAGARDOARI 1979AN JARRIAK

 

        1

Mila urte ta bederatzireun

larogeita hemezortzi

agostuaren hamaseian

horra nik garbi idatzi

bertso batzuek jarri artian

ez naute pakian utzi

sagardoaren entierrua

nahi genuke erakutsi.

 

        2

Sagardoaren entierrua

eta ondo merezia

jateko ere ona da eta

nahiz geza eta gazia

beraz sagardo bihurtu eta

paregabeko grazia

zu bai zerala fruitu guzien

artetikan bereizia.

 

        3

Mundu guztiak estimatzen du

sagartxo zoragarria

zure zumua baita onena

kendutzeko egarria

tolarietan zanpatu eta

gero upeletan jarria

horregatik da hain sonatua

Astigarrako herria.

 

        4

Tolare dana sagarrez bete

eta erdian ardatza

goitikan behera zanpatu eta

hantxen geratzen duk patza

bere zumua sagardoa da

guztiz edari garratza

kontuz ibili erantsi gabe

gero mozkorren bat latza.

 

        5

Arboletikan zintzilik dago

sagartxo musugorria

zure bitartez egiten degu

hemen sagardo berria

tolaretikan upelak bete

gero sagardotegia

hori baitzuten garai bateko

bertsolarien kabia.

 

        6

Arrantzale ta nekazariak

berdin da fabrikantia

Euskal Herrian beti izan da

oso edari maitia

bere omenez pentsatu degu

entierrua eitia

aurrera ere gure egarrik

asetzen saia zaitia.

 

        7

Mendi malkarrak hondeatuta

lur berrik sagastik jartzen

garai bateko aitona zaharrak

asko ziraden saiatzen

orain pinuak eta sasiak

danak ai ditu estaltzen

upel ederrak alperrik dituk

ez bada berririk jartzen.

 

[Antonio Zubiarrain]

 

 

SAGARDOTEGIAK

 

        1

Sagardoa da sagarra eta

ideia on baten frutu

edanda ez da ezer gertatzen

nahiz Adan janda damutu

mutuai bista itzultzen dio

eta hiztuna itsutu

mila txokotan eginagatik

kupeletik kukurruku

leku gutxitan atera zaio

Hernanin adina zuku.

 

        2

San Sebastian abiapuntu

Aste Santua helburu

kriston jendetza erakartzen du

ehundaka mila inguru

botilak ditu purgatorio

kupeltegia tenplu du

ateo gehien biltzen dituen

erlijioa seguru

Hernanin eta inguruetan

sagardoarena dugu.

 

        3

Lehen tragoa usaitu eta

aztertzen da kolorea

bigarrenean esan daiteke

ona duen zaporea

hirugarrena beti da ona

ta laugarrena hobea

jaki pixka bat lagun hartuta

halako plan dotorea

munduan nonbait izan daiteke

nik non ez dakit ordea.

 

        4

Hala’re ardi galduak erraz

tokatu ohi dira antza

hark irrintzia honek antsia

ta beste horrek arrantza

ezinbesteko erritmoa da

kupelarteko balantza

otorduetan harrokeria

ta ordaintzean zalantza...

maindirerikan zurienetan

somatzen da gehien mantxa.

 

        5

Horren kontura bizi garela

asko esatea bada

horrekin ongi bizi garela

esanda pakea hara.

Asteburuko jende oldeek

sortzen duten lurrikara

gure tabernek baretzen dute

egin ez dezaten traba

Ongi etorri mundu guztia

sagardoaren mekara!

 

        6

Ohitura zaharrak mundu berrira

dakartzatenentzat gurdi

afalondoko bertsolarien

inspiratzaile bihurri

arrotzarentzat gehiegizkoa

maite dutenentzat urri

igaro behar izanagatik

mila krisi ta izurri...

izandu degu, da ta izango

mama gozoen iturri.

 

[Joxe Luis Urdangarin,
2003an Joxe Legarretaren omenez
Ereñozun egindako
bertso-emanaldirako jarriak]