Hernaniko ondarea

Hernaniko industria-ondarea
Urumea bailaran zehar

Miren Garcia Dalmau / Alfredo Moraza Barea, 2020

Hasiera Aurkibidea

21. Osiñagako zentral hidroelektrikoa | 22. Errotarango burdinola | 23. Errotaran Goikoako saltoa

22
ERROTARANGO
BURDINOLA

KOKAPENA

UDALERRIA: Hernani

KOORDENATUAK (U.T.M.):

IBAIA: Otsuaneko erreka

Izen bera duen Osiñaga auzoan kokatuta dago, Osiñagako errekaren inguruko bidegurutzean, Urumea ibaiarekin bat egiten duen tokitik gertu. Eremura sartzeko, Portuko auzotik Urumea ibaiaren ia paraleloan doan Lastaola eta Ibarluze industrialdera doan tokiko errepidea hartu behar da.

Multzoa, Bailaran zehar banatutako antzinako eraikuntza industrial batzuez osatuta dago, hauen iraganeko oroimena izan ezik, garrantzi handiko ebidentziarik kontserbatzen ez delarik.

DESKRIBAPENA

KONTSERBAZIO EGOERA: Desagertuta

BABESA: Balizko Arkeologia Gunea (Buletina: EHAA 124 zbka. 1997.02.21)

HHPASB (Arkeologia). Presuntzio Arkeologikoko Guneak. Fitxa A-4.9 Errotarane burdinola (ageriko egiturarik gabe). E Gakoa

Errotarango burdinolaren eta errotaren kokapena, gaur egun erabat ezezaguna da, ez baitago eraikuntza horiekin lotutako inolako ebidentzia fisikorik, ezta hornikuntza hidraulikoko sistemarekin lotutakoak ere.

Eremu horretan, Errotaran izeneko zenbait baserri daudela dokumentatu da (Errotaranbekoa, Errotaranerdikoa, Errotarangoikoa), baina horietako bakar batean ere ez dago jatorrizko ekoizpen-jarduera horren ebidentziarik, errekaren inguruko burdina-zepen hondarrak izan ezik.

Inguruaren eta, bereziki, errekaren azterketa xeheak ere ez du emaitzarik eman. Dokumentatutako presa bakarra, zehazki Errotarangoikoa baserriaren ondoan, duela gutxiko eraikuntza bat da (1972).

DATU HISTORIKOAK

GARAIA: Erdi Aroa/Aro Modernoa (...1388/1616...)

BESTE IZENAK: Ferreria de Herrotaran/ Ferreria de Errotarayn

Errotarango Burdinolari buruzko datuek garai goiz samar batean, XIV. mendearen amaieran, eraiki zela adierazten digute, eta, beraz, Urumea Bailarako zaharrenetako batean bihurtzen dute. 1388an, Hernaniko hiribilduak baimena eman zion Sancho Martínez de la Camarari, Irazurdi parajean “una ferreria maçona ...al cual llaman por nombre Herrotaran”, ordurako eraikita zegoena ^[66].

XIV. mendearen amaieran, burdinola hau Elduaien familiaren ondarearen barruan sartuko da, garai hartako Hernaniko familia garrantzitsuenetako bat, Urumeako Latsa eta Abillats burdinolen jabeak ere direnak (“señor de las ferrerias de Lassa, Avillas e Errotarayn”). 1562an Amador Lopez de Elduayen batxilergoak sortutako maiorazkoaren jabetza gisa geratu ziren.

XVI. mendearen amaieran, burdinola hori abandonatuta eta funtzionamendutik kanpo zegoen, eta auzi bat hasi zen Hernaniko Kontzejuaren eta Juan Lopez Elduaienen artean, duela zenbait urte ekoizpena bertan behera utzi zutelako (“hasta que agora puede aver ocho años ...çeso de labrar y despues acá ha estado y esta parada” —1599—). Orubearen gaineko jabetzari eusteko, Elduaindarrek beren kokalekuan gabi bat egin zuten ^[67]. Azken dokumentu-erreferentzia 1616. urtekoa da, eta ez dago horri buruzko datu gehiagorik ^[68]. 1811. urteko dokumentu batean zehazki azaltzen da “otras herrerias que son las dos Errotaranes con sus casas de vivienda y demas pertenecidos”. Erantsitako oharrean berariaz aipatzen da “en la actualidad de este otorgamiento no son mas que caserios”.^[69]