Edukira joan

Webgunearen titulo eta logoa

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar men? principal de navegaci?n [eu]
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

HERNANI-USURBIL DESAFIOA

 

 

ERRONKA, BERTSO JARRIEN BIDEZ

 

      Horra hernaniar bertsolarien izenean Julian Ezeiza “Aterpe”k Usurbilgo bertsolariei botatako desafioa. Bi urte pasa dira Usurbilen Saizar izeneko sagardotegian herriko bertsolarien txapelketa egin zenetik. laz ere egin zuten eta urtero egiteko asmotan dira. Bi txapelketa horiek txapeldun bakarra eman dute: Antton Aranburu.

      Hernaniarrek, Usurbildarrak eredutzat harturik, orain bi hilabete egin zuten beren txapelketa. Zeruko Argiako orrialdetan bertako alkatea den Juan Jose Uriak idatzirik eman genuen horren berri. Ea ba usurbildarrak berotzen diren.

 

 

...EGIN ZAIDAZU BIXITA

 

        1

Usurbildarrak ikusten ditut

oso bertso zaletuak.

Eta oraintxe asmo berriak

omen dituzte hartuak.

Sasoi ederra daukate denek,

ez baitaude nekatuak,

eta lehenbizi proba nahian

dabiltza Hernanikuak.

 

        2

Inguruetan jarriko dugu

makinatxo bat armoni,

baina gehiegi harrotutzea

hemen ez zaigu komeni.

Bertsoak hemen gustatzen zaizka

gaur herritar edozeini.

Anai bikiak bezala dira

Usurbil eta Hernani.

 

        3

Hernanin bost edo sei lagun

pozikan bilduko gera,

une goxo bat igarotzeko

izaten dugun aukera.

Bertsoen faltaz Euskal Herria

gaurkoz ez doa behera,

ea guk elkar probatzeko, ba,

noiz izaten dugun era.

 

        4

Bertsolariak entzun behar du

hainbat gezur eta egi,

hortik denetik Txirrita zaharrak

bazekien bai ederki.

Eta Usurbilgo semeak ziren

Gaztelu ta Udarregi...

Haien atzetik, zuek gazteok,

ahal duzuen arte segi.

 

        5

Herri horretxek beti izan du

bertsolariaren sena,

hamaika bider gizon haietaz

ni oroitzen naiz maizena.

Gazte ugari ikusten ditut

oso indartsu daudena,

Euskal Herrian ez da ahaztuko,

Usurbil, zure izena.

 

        6

Txoko honetan beti izan da

jende on eta mardula.

Hernani ere jan-edanean

sekulan ez da ahula.

Herri honetan fama dutenak

Txuleta eta Angula.

Biltzen bagara, hortik nahiko

guk jan beharko dugula.

 

        7

Lehengo igandez zuk, gazte horrek,

niri egin desapioa,

ikusiko da herri honetan

non dagoen balioa.

Gure gazteak urte hauetan

daude goraino igoak,

badaukagu, bai, hernaniarrok

probaketako gogoa.

 

        8

Ikusten dugu gure lurrean

hainbeste ezin-eraman.

Denen gustoa hemen egiten

badugu makina bat lan.

Hernanik gure Usurbilekin

dauka milaka harreman...

Gizona hemen, probatu arte,

ez da jakiten zenbat dan.

 

        9

Nik gazte horri erantzun nizun,

gaur zuk ez eman latikan.

Nik ondo dakit gazte askotxo

bilduko dela hortikan.

Ni Hernanitik, lagunarekin,

hor naukazue pozikan:

Usurbildarrek ez dute izango

erantzunaren faltikan.

 

        10

Anai bezala jokatu behar

dugu, bai, guk gizartean,

eta, hauzoak nola izanak

garen hainbeste urtean,

zuen Herrira joango gara

patxada eder batean.

Ta borondatez joka dezagun

gure Euskalerri maitean.

 

        11

Herri horrekin gizatasunez

behar baitugu elkartu,

hontaz aurrera hemen gehiago

ezingo gara nekatu.

Ea haruntza gu joatean

eiten zareten portatu.

Gaizki esanik baldin badago,

behar duzue barkatu.

 

[Julian Ezeiza “Aterpe” Zeruko Argia, 1980-1-27]

 

      Gure aldizkariaren 861. alean eta hernaniar bertsolarien izenean, Julian Ezeiza “Aterpe”k usurbildar bertsolariei desafio bat egin zien. Usurbildarrak ez dira burua makurtuta gelditu, eta desafioari erantzunez ona hemen Saizartarrek bidaltzen dizkiguten hamaika bertso jator eta alai hauek. Hernaniarrok arretaz irakurri!

 

 

HORTZAK ERAKUTSI

 

        1

Zeruko Argiara goaz gaur

Usurbildik ate joka

pake asmotan gabiltza jaunak

gure hau ez da borroka

“Aterpe”ri erantzun nahirik

horra gure bertso sorta

Hernanitik hasi bai zaizkigu

bertsotan desafioka.

 

        2

Bertsolariak asko gerala

hori dago ikusita

errespuestarik izango da

egon zaitezte etsita

desafioka hauxe diote

“Egin zaidazu bixita”,

Usurbil eta Hernanitarren

arteko tema hasi da.

 

        3

Aitormen bat egin behar dugu

gaurkoz apal eta umil:

bertso lur oparo izan dira

Hernani eta Usurbil

Udarregi eta Txirrita bat

ditugu testigu hurbil

oraindik ere bertsotarako

zaletasunik ez da hil.

 

        4

“Aterpe” lagun maitea egon

zaitezen enteratua

Martxoaren azken igandea

jartzen det izendatua

eguerdiko hamabietan

izan liteke ordua

Patrinera azaldu zaitezte

han egingo da tratua.

 

        5

Desafioka agertu dira

hitz arro eta sakonez

usurbildarrik ez da ordea

kanbiatuko kolorez

esan bezela, Patrineraino

etor zaitezte faborez

han ikusiko dugu Hernanin

ba dan gizonik edo ez.

 

        6

Hernani hortatik Usurbila

ez dator erronka gutxi:

txorikaka batzuek gera gu

hernaniarrak nagusi!

Hernaniarrok gauza bat nahi dut

argi eta garbi utzi

kontsigna bakar bat daukagu guk:

“denei hortzak erakutsi”.

 

        7

Bertsolarien neurketa hori

ez da ez gure kalteko

batzuek kontra izanagatik

beste batzuek aldeko

bertsolari bezela kontseju

bat ba daukat emateko:

sopa batzuek jan itzazue

mutU haundi egiteko.

 

        8

Barkatu baina, zuek baino gu

bertsolariago gara

hala ere ez zaitezte bildur

ez zaiteztela ikara.

Bitartekotzat har ezazue

zaindari Santa Barbara

usurbiltarren bertsoetatik

hark zaitzatela anpara.

 

        9

Ixilikan egon besterik ez

pake pakean Hernanin

sortuko zaizkizute ba nik ez

dakit zenbat tripako min

honuntza pozik etorri arren

joango zarete armonin

batzuk ipurdiko minez eta

beste batzuek agonin.

 

        10

Desafio bat gure artean

zuek nahita sortua

gure partetik iritxiko da

zuekiko akordua

zuen itsasontziarentzat txit

urruti dago portua

erretiratu nahi baduzue

orain duzue ordua.

 

        11

Gazteluren bertso hura daukat

zuei gaur gogorazteko:

motiborikan ez degu eman

desafioka hasteko

Usurbil hontan bertsolaririk

zanik ez zuten usteko

bost usurbildar nahikoak gara

horko hamabost hausteko.

 

[Saizartarrak, Zeruko Argia, 1980-2-9]

 

      Hernaniarrek usurbildarrak desafiatu zituzten. Usurbilgo Saizartarrek desafioa onartu ondoren, bertso gogor batzuek bidali zizkien eta gauzak baretu nahirik, berriro hernaniarrak datoz. Desafioko eguna ailezatu bitartean batzuen hitz gogorrak eta besteen asmo apalak parekatzen joango ez ote dira eta bata besteenganako ika-mika honetan bertso jarioa ez ote zaie galduko

 

 

USURBILA BAKE BILA

 

        1

Hernanitikan bertso kantari

berrirogu Usurbila,

lehenengo gure agurra hartu,

Saizar aldeko kuadrilla.

Lagun giroan goazgizonki,

ez setakeria bila,

gugan duzuen laztasun hori,

arren, legundu dadila.

 

        2

Zer eta nola gertatu zaigun

argi eta garbi esan

nai genuke gaur ez dakienak

egi dena jakin dezan;

hernaniarrok egindakoa

gonbidatze bakarra zan...

zuengandikako erantzuna

ez al dagogorra izan?

 

        3

Hortzak erakustea omen da

zuen kontsigna bakarra,

auzo lagunak, ez ote da hau

txit erabaki zakarra?

Guk maiteago bihotz alai ta

ezpaineko irriparra,

anaia artean ez da atsegin

gorrotoaren aparra.

 

        4

Zuen bertsoak irakurri ta

gaude sinistu ezinez...

Nola demontre gu igurtzitzea

nahi gaituzue osinez?

Diozuenez atera behar

dugu tripetako minez...

Pasako zaigu, Saizar aldean

trago batzuek eginez.

 

        5

Indarra sobra omen dago ta

hemen gatoz Usurbila

Hernanitikan bertsotarako

kilobatioen bila:

upeletikan jarabea ta

kaxuelako papila...

Orain gainezka omen daukate

jakinduriaz aspila.

 

        6

Zorroztasuna nabarmen dauka

zuen bertsoen ezpalak,

guk ez ditugu zital astintzen

ez aizkora ta ez palak.

Burua bere tokian jarri,

izan gaitezen apalak,

arrisku latza baitu berekin

goregi dagon apalak.

 

        7

Gure aldetik nahi bakarra zan

lagunarte bat igaro.

Ez dago hemen zertan jarririk

“ni igitai ta higaro”.

Lehen ere horrek itsusitu du

hainbat zelai eta soro...

Gizonki joka dezagun denok,

ez zentzugabeko zoro.

 

        8

Aitortu nahi genuke egia,

jarriak gaude kezketan,

bildur baikara ote zaudeten

itxuraik ez dun kasketan;

ezten zorrotza dabilkizue

zuen bertsozko hizketan,

itsusia da auzo artean

hastea zimaur nahasketan.

 

        9

Gutaz behartuz gero sekula,

etorri gizon pausoan,

beti hartuko zaituztegu ta

anaia antzera besoan;

garen apurra eskaintzeko prest

gaude maitasun osoan,

herri lagun bat non daukazuen

badakizue: auzoan.

 

        10

Ez aurka, baizik alde nahi dugu

bertsoa maite dugunak,

bestela oso moztuko’itugu

gure pitxien egunak;

berriro ere zain gaude eta

bidali kopla legunak...

Agur Usurbil, beste bat arte;

besarkada bat, lagunak.

 

[Zeruko Argia, 1980-4-27]

 

 

DESAFIOA

 

      Galarreta frontoian antolatu zen. Leporaino beteta, milatik gora lagun zeuden. Gai jartzailea Joxe Mari Iriondo genuen. Gogoratzen naiz nahiko txukun gindoazela denok: Usurbildik fama handia zuen Antton Aranburuk, eta beste taldekideak ziren Olloki eta Pana, eta Aiakoa izanagatik Usurbilekin kantatzen zuena Lertxundi.

      Kartzelako lanean denak behera eraman zituzten eta ni bakarrik geratu nintzen oholtzan. Gaia jartzen hasi zen “Zu mendizalea zara” eta “mendizalea” aditu nuenean lasaitu nintzen. “Everestera igo zara, motxila ireki duzu eta barruan hor azaldu zaizu piper potoa”. Nik bota nituen nire bertsoak, gero Usurbilgoek, gero Hernaniko hurrengoak... ez dakit gure artean zein zen, piper poteak zer esan nahi zuen asmatu ez zuena. Hor hasi zen, piper potea, melokotoi potea... hor galdu genuen puntuazio gehiena. Eta Usurbilgoek denek asmatu zuten.

[Antton Garin]

 

      Ikusten izan nintzen Galarretan. Jende asko bildu zen. Gaiak xelebreak jarri zizkieten. “Everesteko tontorrera igo eta motxilatik piper-potoa atera zitzaiola”. Gogoratzen naiz Aterpek nola esan zuen: Everesteko puntan ikurrina baino hobea izango zela piper potea. Jateko kontua ateratzen zuen baina piper potoa badakizu zer den...

[Joxe Mari Ormazabal “Tturko”]

 

      Martin Zabaleta Everest gainera igoa zen. Ez dakit besteek eramango zuten buruan, baina nik hiru bertso eraman nituen, gai hori jartzen bazidaten. Jarri ziguten, baina ikurrinaren tokian piper-potea. Nire bigarren bertsoa:

 

Nola dan Martin Zabaleta

Portu auzuan jaiua

gure herriak ezagutzen du

mutil honen baliua

munduko mendi altuenera

sherpa batekin iua

herriai fama ekarri zion

ta amai errosariua

 

      Boitila aita santuak hilabete lehenago Everestera igo eta errosarioa utzi eta hura joan zenean hartu eta ekarri egin baitzuen!

[Julian Ezeiza “Aterpe”]

 

      “Usurbil eta Hernani deman” Zeruko Argiako kronika

      Bertsolariak ezagutzeko modurik onena, beren bertsoak entzun edo irakurtzea da. Maiatzaren 31ean, Galarreta pelotalekuan, Hernani eta Usurbilgo bertsolarien arteko desafioa egin zen. Hona hemen bertan bota ziren bertso batzuk.

      “Lasarteko herria hor dago, bururik gabe. Nor da errudun: Usurbil ala Hernani?”

      Antton Aranburuk bi bertso bederatzi puntuan bota zituen.

 

Usurbil ta Hernanik

mendean daukate,

horrekin badugu guk

guztiok kalte.

Hor eginak ditugu

zenbait disparate,

gauza horretaz denok

ohartzen gerade.

Ba da zenbait kate;

ez gaude aparte,

beharko da galde:

horrela noiz arte?

Lozorrotik esnatu

zaite, Lasarte.

 

Galdera xinplea da:

nor da nagusia?

Haundien eskutatik

dago utzia.

Ondo pentsatuz gero

gauza itsusia.

Nork zutitu du zugan

dagoen hesia?

gaizki berezia,

ez du merezia.

Hontan da auzia:

Lasarte hautsia.

Noiz etorriko zaigu

demokrazia?

 

      Antton Aranburuekin ibilitako neska, Garinekin hasi omen da orain. Aranburuk, bi bertsotan, honela zioen Garini.

 

Asunto hori diskutitzeko

orain ez daukat astirik,

bart arratsian hari helduta

Garin, zaitut ikusirik.

Nere bihotza gogortu da ta

ez det haren inbidirik.

Hartu ezazu, neri ez bait dit

sartuko holako ziririk.

 

Hainbat denboran ibili nintzen

neska hau besotik hartuz,

aitortzen dizut, neska ona da

eta argia talentuz.

Bainan kontseju bat emateko

nere lagun honi kantuz:

Bakar-bakarrik esango dizut,

Garin ibil zaite kontuz.

 

      Aterpe eta Aiaolak, gaiak zioenez, emazteak trukatzea pentsatu dute. Baina, Aterpe, lehengo zaharraz konforme da nonbait.

 

Hemen hasi beharra

gaur arpegi alaiz,

aukera ere jarri

bait digute garaiz.

Lenago ere horlakuak

ikusi ditut maiz...

Ni lehengo zarrarekin,

behintzat, konforme naiz.

 

Hori pentsatutzen gaur

ez naiz nekatuko,

Aiaola-n esanakin

ez ikaratuko.

Nik ez det uste gaizki

danik portatuko.

Munduko onenangatikan

ez det trukatuko.

 

      Olano eta Lertxundik, Moskuko Olinpiadata bai ala ez? gaia erabili zuten. Lertxundi Moskura joatearen alde zegoen. Olano, ezetzean. Hona hemen Lertxundiren bertsoak.

 

Gai xelebrea etorri zaidak

ixil-ixilik nagola,

ta Euskal Herrian gauz honekin’e

izan lezake ajola.

Gainuntzekoak baztertu eta

gure kirola dagola...

Mosku aldean azaldu dedin

Euskal deporte odola.

 

Aizu, Olano, bai al dakizu

gure kirolen katea

hor ba daukagu erdi itxirik

jarri nahi duten atea.

Bainan kirola Euskal Herrian

beti izan da maitea.

Guretzat bide ederrena da

orain Moskura joatea.

 

      Azkenik, desafioa usurbildarrek irabazi zutela adierazi nahi dizuegu.

[Zeruko Argia, 1980-6-15]