Edukira joan

Webgunearen titulo eta logoa

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar men? principal de navegaci?n [eu]
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

BERTSO PAPERAK

 

      Laister asi zan jendea (Txirritari) bertsoak jartzeko enkarguak ematen ere. Nundik edo andik, usterik gutxiena zuenean etortzen zitzaion andregaiarekin asarretutako nobioren bat, edo mutillak utzitako neskatxaren bat bere anaia edo aitarekin; eta an kontatzen zizkaten beren naigabeak, eta zenbait kontu xelebre ere bai. Berak nola ez baitzekien eskribitzen, illobari deitzen zion. Onek apuntean artzen zituen nola batek itz eman da gero ukatu egin zion; besteak berriz ia ezkontzeko garaia etorri eta nola beste andregaia egin zuen; besteak, berriz, zergatik ez dakiela, despeira eman ziola, eta abar eta abar.

      Ainbeste gauza, gertaera eta kontu esaten zioten, arek danak aditu eta illobak apuntatu egiten zituen. Egun bat izendatzen zuen; geienean zortzi-aldi bat edo aste beteko denbora artzen zuen, aiek esandako pasadizo aiek bertsotan jartzeko. Aueri ere amar duro kobratzen zioten, eta aietatik bat illobari eman eskribitzeagatik. Duro oiei idi-begia esaten zioten. Orregatik bein baño geiagotan, orrelako enkargu bat etortzean, esaten zuen:

      — Orain ere badegu, bada, idi-begia!

      Enkargua artzen zuenean, bereala asiko zan bertsoak pentsatzen eta sumatzen. Kaso edo motibo bakoitzari bi edo iru bertso jarriko zizkion, ta gogoan eduki ere bai illobak apuntatu arte; gero beste bi edo iru. Ta orrela osatzen zituen amabi, amalau edo amasei bertso. Gero, esan bezela enkargatu zituena billa etortzean, danak banaka-banaka letu, ezer baldin bazegoen ondo etzegoenik, zuzendu, eta eramaten zituen. Izaten ziran batzuek inprentatzea ere Txirritaren kontu uzten zutenak, onela berak ezertan ere endreatu gabe. Etziran danak neska-mutillen kontuak izaten, baizik gazte kuadrilla bat asarretu zalako, deskalabroren bat pasa zalako, edo gertaera arrigarri bat pasa zalako ere etortzen ziran; bañan geienak emakumeren bat edo beste izaten zuten tartean. Askok etzuten nai izaten zeñek jarri zituen iñork jakitea. Orregatik bein baño geiagotan gertatu izan zan, batek bertsoak jarri ta zein bertsolarik jarri zituen jakin ez iñork; eta bertsoak jarrierazi zituenari ordañak edo bueltak jartzeko bestea ere Txirritarengana etortzea.

      Ta bein batean onoko kaso polit au gertatu zan. Etorri zan mutil gazte bat bere lagun orduan kontrario batzueri bertsoak jartzeko. Orduan ere bazuten neskatxa bat edo beste tartean. Bañan etzuen nai iñork jakitea, eta orregatik inprentatu ere Txirritak egin erazi zituan. Esandako garaian etorri zan billa, esanaz beste egun batean etorriko zala danak pagatzera; ta ala eraman zituen, bañan pagatzera etzan azaldu. Bertso aiek kalean zabalduak izan ziran gauaz, ta ori dala-ta sesio eta burruka asko izan ziran.

      Esan degun bezela, Txirrita an gelditu zan bertsoak jartzea kobratu ez, bañan illobari idi-begia eman eta inprenta pagatuta; eta etzegoen lasai. Etzekien nungoa zan, eta izena nola zuen bertsoak jarri erazi zizkionak; bañan bai zeñi jarri zizkan, jarri eraztera etorri zanak, naiz bere izenik ez esan, bestearena esan baitzuen. Txirrita asi zan onen billa, eta bereala jakin zuen erri artan bertsoak zeñi jarri zizkioten. Abisatu dio etortzeko, ta baita etorri ere gazte kuadrilla bat; ta nola baitzekiten gutxi gora-bera zer gertatzen zan, berak errezeloa zuten lagun askoren erretratoak ekarri zituzten, ia an ote zan bertsoak jarri erazi zituena. Baita aguro ezagutu ere illobak. Orduan agindu zioten jartzeko berari, eta artan gelditu zan. Andik oso egun gutxira, emen dator lendabizi bertsoak jarri erazi eta pagatu etzituen ura, jakindu baitzuen zer pasatzen zan; eta esan zion:

      — Nik nere bertsoak pagatuko dizkizut, eta beste oienak ere bai, ez jartzeagatik. Orrela, lanik egin gabe irabaziko dezu.

      — Ez! esan zion Txirritak. Nik jarriko nizkiola agindu nion, eta emandako itza bete egingo det, beste askok baño obeto.

      Len jarri erazi zizkionak pagatu zituen eta joan zan. Ta orduan Txirritak esan zuen:

      — Orrek bai merezi lukela ez jartzeagatik dirua artu eta ala ere jartzea!

      Bañan etzion kobratu, eta besteak, esan bezela, jarri egin zizkan.

      Etziran danak enkargatuak izaten. Bere buruz ere askotan jartzen zituen; esate baterako, gerrate bati, gertaera aundi bati, deskalabro bati, gizon ospetsu bati, eta abar eta abar. Denbora asko xamar pasatzen bazan iñondik bertsotarako deirik edo jartzeko enkargurik gabe, ala esaten zuen:

      — Gure Jainkoak ez ote ditu neska-mutillen batzuek asarretuko, nundik edo andik idi-begi batzuek irabazteko?

[Jose Ramon Erauskin, Txirritaren iloba. Txirrita liburua]

 

 

JUAN JOSE MAKAZAGAREN MOLDIZTEGIA

 

      Garai artan bazan Errenteri’n Makazaga izeneko inprenta bat; moldiztegi bat, lengo bertso-paper zaarretan ageri dan bezela esateko. Bertako nagusia, Juan Jose Makazaga Mendiburu zeritzan. Altza’n jaioa zan, 1887an, eta Errenteria’n il zan, 1963an.

      Moldiztegi ontan bertso-paper asko eta asko argitaratzen zan: batzuk berri-berriak, jartzaillearen enkarguz; eta beste batzuk lengo zaarrak, Xenpelarrenak eta abar, bertso-saltzailleak ala eskatuta. Azkenerako, Makazaga jauna bera ere guztiz bertso-zaletu zan. Eta arrezkeroztik bera bere kontu bertsoak argitaratzen asi zan; eta bertso-paperak ez-ezik, liburutxo batzuk ere bai. Ona emen Makazaga’k argitaratutako bertso-liburutxoen zerrenda:

Euskal Erriko Kanta Zarrak, iru liburutxo.

Xenpelar Bertsolaria, Luis Jauregi apaiz jaunaren itzaurrearekin.

Bilintxen Bertsoak.

Txirrita’ren Testamentua, 1930.

      Baiña Makazaga jaunaren lanik aundiena, Bertsolariya aldizkaria izan zan. 1931-IX-20’an asi zan, eta 1932-IX-25’ean bukatu. Guzira, 54 zenbaki argitaratu zituan. Astero-astero ateratzen zan. Geienetan, zortzi orri-alde izaten zituan. Orri-alde oiek bertso zaarrez eta berriz betetzen ziran. Bazan antxe aukera: Xenpelar, Bilintx, Otaño, Altzo’ko Imaz, Alkain, Fermin Imaz, Txirrita, Saiburu, Lexo, Zapirain anaiak, Zabaleta anaiak, Urrutia, Erauskin, eta abar eta abar.

      Zerbait geiago jakin nairik, Txirritaren illoba Jose Ramon Erauskin’i galde egin genion. Itz-lerro auek idatzi eta bialdu zizkigun:

      Egun batean etorri zitzaion Makazaga jauna Txirritari eta esan zion:

      — Bertsolariya izena duan orritxo bat atera bear degu astero-astero, eta orretarako zuk bertso batzuek jarri bear dituzu.

      — Ez al da jendea aspertuko beti nere bertsoak aditzen? esan zion Txirritak.

      — Ez dira zureak bakarrik izango; beste laguntzalle batzuek ere billatuko ditugu: Saiburu, Telleri-Txiki, Zabaleta, eta beste batzuek ere bai. Nik astean zortzi duro emango dizkizut, eta zuk astero amar edo amabi bertso jarri itzazu. Eta, iñoiz edo bein, len jarritako edo kantatutako batzuek ere jarriko ditugu. Orrela egin zuten tratua, eta zortzi duro oietatik bat bere illobari, orain au eskribitzen ari dan oni berari, ematen zion, bertso aiek apuntatzeagatik.

[Antonio Zavala, Txirrita liburua]

 

 

BERTSOLARIYA ASTEKARIA

 

      Bertsolariya asteroko onen asmoa da bertsorik ederrenak bildu, eta liburu bikaiñ bat egitea (3.500) zar eta berri urte betean izango ditu gutxienez, lau orrialdi, aurreneko biyak bertso berriyak, eta beste bi bertso zarrak asko aztuta txokoan dauden Xabaletegi, Pernando, Udarregi, Xorrola, Ardotx, Xenpelar, Larraburu, Lertxundi, Pello Errota, Txillas, Lexoti, Bordondo, Bilintx, Anton Ixkiña, Otaño, Mendiage, eta beste geyagorenak.

      Txirritak itza eman digu, astero orri bat osoa beteko dubela bere bertso berriyakiñ eta gañera ondoren, Lexoti, Sailburu, Telleri Txiki, Lopetegi, Urreta, Enbeita, Rejino, Gaztelu, Juan Jose Lexo Errazkin, Zabaleta anayak, eta beste gañerako gogoa duten guziyak, zarrak eta gaztiak izango dute lekua nai badute idatzi, eta bigaldu (Imprenta de Macazaga Calle Viteri, 32 Renteria).

      Azkenik urteko arpidea edo pagatu bearra (7 pezeta) izango da eta asteroko ontan sartzen diranai emango zaye bakoitzai txukun gordetzeko liburu gañeko azal eder bana.

      Asteroko onek (15 xentimo) saritu bearko da eta urtian 5 bider aterako da 8 orrikua bakoitza 25 xentimotan.

      Bertsolariya onek agurtzen diyo danori.

      (Txirritaren erretratua dakar portadan)

[Bertsolariya, 1. zenbakia, 1931ko Agorrilla’ren 20’an]

 

      Igandero ateratzen zan iru orriko bertso-paper bat, “Bertsolariya” zeritzana, dana bertso zar eta berriakin beteta, bere preziyoa amabost zentimo zuana. Nere kutizi guztia bertso-paper ayek erostea izaten zan, bei-kontu nebillen garayean kantatzeko edo ikasteko.

[Sebastian Salaberria, Neronek tirako nizkin]

 

 

KALEAN SALGAI

 

      Hernaniko perian makina bat bertso saltzen zen, Atzietan. Mendaro horretatik bizitzen zen. Begi bat itsua zuen eta beste begi aurrean kristala jarrita aritzen zen kantatzen, boza oso ona zuen. Paperak erosten genituen eta handik ikasi. lerolako itsua ere aritzen zen paper saltzen. Ez dakit Otxotorena ez ote zen bera ere. Hernanikoa zen. Bertso paperak erreala kostatzen ziren.

[Antonio Zubiarrain]

 

      Mutil koxkorra nintzala, nere lana beyak larrean zaitzea izaten zan, eta geyenean poltxikuan izaten nuan bertso-paper zar edo berriren bat, eta antxen jarduten nintzan kantari, udaberrian txoriak baño alayago; eta bertso on xamarrak edo nere gustokoak baldin baziran, azkar ikasten nituan memoriz.

      Garai artan ni igandeetan Errenteri-ra joaten nintzan meza entzutera, eta, mezetatik ateratzen giñanerako, eleiz aurrean an egoten zan gizon bat bertso-paperak saltzen.

[Sebastian Salaberria, Neronek tirako nizkin]

 

      Oso txikitan, batzuetan Urnietara joaten ginen eta bestetan Hernanira, amarekin esneak eramanez bere astoarekin. Mezatik ateratzerakoan hantxe egoten zen saltzailea bere paperekin. Ez dakit hamar xentimo edo zer balio zuten. Kantari gehienetan aritzen zen Mendaro, luparekin. Txirritarenak baino gehiago, Xenpelarrenak saltzen zituen. “Xenpelarrek jarria” jartzen zuen eta inprenta Makazaga Errenteriakoa. Sailean sailean hartzen nituen lehen gogoan, orain jada ez.

[Pedro Joxe Mujika “Anatx”]

 

      Gure amonak, aitaren amak, igandetako mezetan saltzen zituzten bertso paper haiek memoriaz ikasita zeuzkan zazpi urte zituenetik. Eta laurogeitaka urterekin oraindik gogoratzen zituen. Eta Markesaren alabaren bertsoak denak zekizkien.

[Maialen Lujanbio]

 

      Gure amonak (Maria Antonia Rekaldek), umetan ardi zaintzen egoten zenean bertso paperak ikasten omen zituen buruz. Kontatzen zigun nola peritik ekartzen zituzten, eta buruan zituen sailak kantatzen zizkigun.

[Itziar Eizagirre]

 

      Lehendabizi, Lexotiren gogoan, bi xentimo kostatzen omen zen bertso papera. Urrena, Txirrita ta hoiek amar xentimora altxa omen zuten. Gero, pezeta batera igo zen prezioa.

      Lexotik, berriz, duro batera jaso. Bera izan omen zen, duro batean bertso papera lehendabizi saldu zuena.

      Lexotik, berak bertsoak jarri, berak kantatu, ta berak saldu papera. Marka polita izan zen hau.

[Iñaki Arbelaitz Gelbentzu, Miren Mitxelena Belauntzaran,
Joxe Anjel Arbelaitz Irastortza, Mariano Ostolaiz,
Antonio Zavala
. Lexoti bertsolaria, Auspoa 157]

 

 

APELLIDUA OLAZABAL DET

 

      Bertso auetan ez da egillearen izenik ageri, baiña Txirritarenak dirala, bere illobak esanda jakin degu. Beste zenbait argibide ere eman digu. Neskatxa bat aur egiña omen zan, eta Irun’go mutil baten kulpa egin nai zuten. Bertsoak onela diote:

 

besteren batek oker egin da

neri nai ziran erantsi.

 

      Orduan mutilla Txirritagana joan zan, eta bertso auek jarri arazi zizkion. Bertsoak inprentatu ziran, eta Txirrita bera izan zan saltzaillea, jai goiz batean paper-mordoa besapean artu eta Irun’go kale kantoi batean kantari asita. Alako batez, erriko erretorea azaldu zan, eta onela galdetu zion:

      — Zer ari aiz?

      Eta Txirritak:

      — Emen bertso saltzen, pagatu egin didate ta...

      Eta erretoreak:

      — Nik erosiko dizkiat danak!

      Ala, danak erosi zituan, baiña Txirritak ostera inprenta arazi zituan, eta urrengo jai goizean an zan berriro, lengo kantoian, bertso saltzen...

 

        1

Apellidua Olazabal det

eta Felix da izena,

irundarra naiz Bidasoa’ko

Elorri’n bizi naizena;

bertso birekin egin nai nuke

esplikaziyo zuzena,

kulparik gabe bada amaika

nigatik gaizki esana.

 

        3

Urriko illaren ogei ta zazpin

uste det izango zala,

gure etxera atso bat juan zan,

etzeukan mea azala

aren marrixka zepuan dagon

basakatuak bezela,

aurren bat nunbait jaio dala ta

aren aita ni naizala.

 

        5

Atso zar orrek eztul aundi bi

egin zituen lenbizi,

gero pauso bat atzera eta

ezpaiñ biurrika asi;

besteren batek oker egin da

neri nai ziran erantsi,

esaten zuen: «Ez al du aur orrek

aitormenikan merezi?».

 

        2

Milla zortzireun larogei eta

amairugarren urtian,

landaretxo batjaio da Irun’go

Bidasoa’ko partian;

ni bizi naizen palaziyotik

ezta leku apartian,

ia itoan ibilli naute

iru atsoren artian.

 

        4

Atso zar orri au esan nion:

“Zer modu, adiskidea?

Kulpa gabia kastigatzeko

al dabilkizu idea?

Nork erakutsi dizu nundik dan

gure etxera bidea?

Alper-alperrik etorri zera,

aur ori ez da nerea”.

 

        6

Modu txarrian itzegitea

kristauarentzat kalte da,

anima asko da argatik juana

etsai gaiztoen tartera;

eta beiñ ara sartzen danikan

geiago ezin atera;

zuretzat ere orixe dator

konparazio batera.

 

 

        7

Abertzentziyan ipiñi dute

Irungo erretoria,

bitarteko bat bialdurikan

izugarri dotoria,

al baldin bada billa dezala

aien aurraren jabia;

ark ere aisa asolbitu nau

pekaturikan gabia.

 

        8

Aingeru orrek izan bear du

iturri asko nastua,

eta tragorik gozoen ura

nun eran zuen aztua;

nun kargatu dan ez dakiela,

da azkenian ustua,

ni ote naizen pekataria

atso gaiztoen juzkua.

 

        9

Aur gaiso ori or agertu da

urrikaltzeko moduan,

estimazio aundirik gabe

bere amaren onduan;

arentzat ere ez dira izan

gusto guziak munduan,

enpeño batez biartuta ere

ez daki aita nor duan.

 

        10

Alabaren bat egin dezula

aditu degu, maitia,

al dan lenena sendatutzeko

ongi goberna zaitia;

zeñena dezun ez dakizula

lotsa dezu esatia,

beragatikan sortu dezute

ni naizala kulpantia.

 

        11

Tropesi batek arrapatuta

orduko orren pobreza,

baño lagunak izandu zuten

aiudatzeko nobleza:

oiñuts gorrian Lezora juanda

kunplitua da promesa,

fabrikan bertan dirua bildu

an ateratzeko meza.

 

        12

Beiñ tropesiak konkortu zuen,

ezta bereala zuzendu,

“Suerte txarra dauka gaisoak!”

makiña batek esan du;

ai, pekatuan erortzen danak

larrutik pagatutzen du,

obe zenduen zure lorea

ongi guardatu bazendu.

 

        13

Kaballero ta bigote-dunak

gustatzen zaizka aldean,

aiek lajatu duten orduan

asi da nere galdean;

musika-soñu ederra franko

aditua da Katean

plaza betean ibiltzen ziñan

amaikak arte bailean.

 

        14

Zerbait bazala bazerizkion

orrek bere buruari,

pretendiente balienteak

izandu ditu ugari;

eta txaskoak gertatzen zaizka

orrela dabillenari,

ontaz aurrera pakean utzi

kulparik ez duenari.

 

        15

Zeru ta lurren bikarioa,

erregien alkatia,

zuk ere noski jakingo dezu

ez naizala kulpantia;

bestela banaiz ejenplo onez

ero doaiaz betia,

motibo ortaz ez dit itxiko

zeruetako atia.

 

        16

Alde batera kantak jartzia

ezta ederki egiña,

Jesus bezela pazientziaz

konpleto egon bagiña;

bertso oietan ezta gezurrik,

dena izketa berdiña,

lotsa ederra eman dit baño

artu dezala ordaña.

 

[Antonio Zavala, Txirrita liburua]

 

 

JOSE MARIA MUJIKA ‘BEGI TXIKIA”

 

      Ernani’ko Begi-Txikiya segalariak bei-parea eta gurdia utzi zizkion basorako beste baserritar bati, onek ala eskatuta. Urrena, berriz, astoa eskatu zion. Auek ondatu zizkionean, idi-parea eskatu zion. Idiak artu eta Frantzi’rako asmotan igesi abiatu zan baserritar ori, baiña garaiz arrapatu zuten. Orduan Txirritagana etorri zan Begi-Txikiya, pasadizo oni buruz bertsoak jartzeko eskatuz. Bai jarri ere. Inprentatu omen ziran, baiña saldu ez. Guk ez degu paperarik iñon billatu. Onako auek, Txirritaren illoba txikia eta Saiburu bertsolariaren semea dan Jose Maria Lujanbio’k emanak ditugu:

 

        1

Bertso berriyak jartzera nua

euskera eder batian,

gizon batekin piatu nitzan

anbat neretzat kaltian;

etsai gaiztuak Kristo bezela

lotu niñuten katian,

ixtillu txarrak ikusi ditut

andik libratu artian.

 

        2

Lanak artuta anparo billa

zan neregana etorriya,

lendabiziko prestatu nizkan

bei-paria ta gurdiya;

aitatik ere eztet kobratu

baliyo zuten erdiya,

asto bat ere il ziran eta

ara naiko pikardiya.

 

        3

Astua il da gurdiya ausi,

egun tristiak orduan;

beiak lanian purrukatuak

urrikaltzeko moduan;

gaiztuak milla karkulaziyo

ibiltzen ditu buruan,

sujeto ori ezagutu det

denbora juan da onduan.

 

        4

Oiek orrela ondatu eta

eskatu dizkit iriyak,

eder askuak prestatu nizkan

bastante tirakariyak,

espalda-ezurrak eta kostillak

etzauzkitenak eriyak;

aiekiñ ere izan ginduzen

zelebrezko komeriyak.

 

        5

Nere iriyak Frantziya’rako

gogo txikiya daukate,

bire erditik bueltatu ditut

nola baitagon aparte;

gobernatuko luke erriya

ori balego alkate,

zernai pikardi berak eginda

beti besterik kulpante.

 

        6

Jose Maria Mujika daukat

apellidu ta izena,

pena gogorrak sufritzen ditut,

ez nago oso gizena;

nere denboran etzat aztuko

lagun zar batek esana:

badago zeñek zurrupatua

deskuiratzen dan gizona.

 

        7

Zerbait eskaka asi dan arte

prestua eta umilla,

bañan beria egiñ ezkero

arrotutzen dan mutilla;

iñor iñondik etortzen bada

orren informian billa,

Santiyo-mendi’n bizi naiz eta

ni gana etorri dedilla.

 

[Antonio Zavala, Txirrita liburua]

 

 

FRANTZES EUSKALDUN BAT

 

        1

Frantzes euskaldun bat etorri zait

ipiñitzeko bertsuak,

deklaratuaz aren etxian

gertatu diran kasuak;

danak ez dira errexak baño

esango ditut batzuak,

argitasuna ematen badit

gure Juan amorosuak.

 

        2

Nere barrengo sentimentuak

nai ditut adierazi,

zer estadutan gelditu naizen

iñork nai badu ikasi;

izarra baño ederragoko

andria juan zait igasi,

oraiñ bi urte aldegiñ ziran,

geoztik ez det ikusi.

 

        3

Ogei ta amar urte daukazkit,

oraindik franko gaztia,

eta andriak bi gutxiago,

au bizi-modu tristia!

Ark neri egiñ dizkidan gauzak

esatekuak eztia,

txurrero batek engañatuta

eraman dit emaztia.

 

        4

Biar bezela funzionatzen

ez dago errex fabrikan,

lau urte pasa alkarrekiñ da

ez degu izan aurrikan;

alegiñ egiñ-faltan ez daukat

kontzientziyan zorrikan,

orañ Paris’en txurruak saltzen

an omen dabill korrika.

 

        5

Bi gona motz ta kamisa zar bat

besterik ez det ikusi,

ziran diruak arrapatuta

aldegiñ ziran igesi;

baita toxa bat ederra ere

bere tabako ta guzi,

jayian aita gonbidatzeko

ez ninduen gaizki utzi!

 

        6

Alaxen ere desio dizut:

izan zazu osasuna;

non ote dago garai bateko

gure aiskiretasuna?

Etsai gaxtuak au da burura

zuri bialdu dizuna,

orañ andriak bi toxa eta

bat ere gabe gizona.

 

        7

Txurrerua’re lan senzillua

da asko irabazteko,

orrek biñipiñ ez du egiten

mantendu eta jazteko;

andriarekiñ alkar artuta

ni modu ontan uzteko,

bi kristau gaxto naikuak dira

baztar guztiyak nasteko.

 

        8

Andria iges juan zanian

arren anaiak esana:

«Nere arreba dek, Patxi, baña

etziak trapu zuzena».

Ni naiz orduan ajustadore

Baionan ari nitzana,

zuk orañ dezun txurreru ori

ez bezelako gizona.

 

        9

Ni emaztiak utzi ninduan

estadu triste batian,

beste batekiñ aldegiñ ziran

anbat beretzat kaltian;

txurruak janaz ederki dabill

diruak aitu artian,

zer esan biar ote dit neri

Josafatara juatian?

 

        10

Gauzik onenak eta diruak

arrapatuta juan zian,

nuen trajerik onena ere

ostu ta eraman zian;

gosiak zeon txurreru ori

jarri da taju-antzian,

orañ Paris’en bizi omen da

trapero baten etxian.

 

        11

Ez det milagro edukitzia

malkoz beteta muxuak,

kabi ta guzi iges egiñ dit

tamañ ortako uxuak;

nik berriz iñon ikusten badet

adituko du gaxuak:

Non ote dira garai bateko

gure izketa goxuak?

 

        12

Txurreru ori zer gizona dan

sinistu entzun deguna:

lana egiteko gogua falta

eta mingaña leguna;

bedeinkatua izan dedilla

aldegiñ zuten eguna,

gizarajuak arrapatu du

bere moduko laguna.

 

[Txirrita, Bertsolariya aldizkaria, 11 zenbakia, 193 ln]

 

 

PROPORZIO BAT IZANDU NUEN...

 

        1

Mixiolari baten moduan

juan dan lau illabetian

nabil ejemplo onak ematen

inozentien tartian;

txorakeriyan ibilli giñan

sasoi genduen artian,

allegatu naiz irurogei ta

amabigarren urtian,

zer lastima dan ezkondu gabe

sartu biarra lurpian!

 

        2

Proporziyo bat izandu nuen

erdi zartu ta gero’re,

neskatxa batek: «Txirrita, biyok

esposatuko gerade;

ditudan gauzak eta diruak

zutzat izango dirade,

edo bestela azken fiñian

penetan illko zerade

gurasu zarren mobimentua

nola dan ikasi gabe».

 

        3

Esan bezela neskatxa orrek

eman ziran albistia,

errespuesta aditu arte

larri egon zan tristia:

«Alde batera pena artzen det

zu modu ortan uztia,

baña zartu naiz, ezta posible

lan oriyetan astia;

borondatia istimatzen det,

eskerrik asko, gaztia».

 

 

        4

Serio xamar letu omen du

bautismoko liburuan

ogei ta zortzi urte dauzkala

San Migelak inguruan.

«Zartu baño len asi zaizkizu

ille txuriyak buruan,

nerekiñ ere etzera asi

oso leku seguruan,

gax’orrek egon biarko dezu

beste askoren moduan».

 

        5

«Bi oi ta bost milla errial dauzkat

amona zarrak utziyak,

milla pezeta arraia saltzen

neronek irabaziyak;

ankak listo ta eztarri ona,

mobimentuak biziyak;

nik dedan ditxa ez dadukate

munduan diran guziyak,

mixeriyarik ez dadukagu

Jaungoikuari graziyak».

 

        6

Mutill zar eta neska zar asko

gelditu giñaden, baña

gure partiak eta geiago

badago zeñek egiña,

sortzen ditugun labore-puskak

aisa kastatzeko diña;

ogei pezeta anea artua,

lau duro t’erdi iriña,

berrogeitaño iritxiko zan

danak ezkondu bagiña.

 

 

        7

«Ama-alabak bakarrik bizi,

mantenu ona mayian,

esposatzeko egon banitzan

ipiñi nazu gayian;

oinbeste diru sobratuba ta

senarra artu nayian;

eziñ billatu baldin badezu

Donostiya’n ta kayian,

Txomiñenian billera da ta

zuaz urrengo jayian».

 

        8

Aiskide batek esan dit neri

Donostiya’ko partian:

«Iya lazuan sartu ziñuzten,

etzabiltza apartian;

neskatx orri ez kasorik egin,

utzi zaiozu pakian,

goizero an da botillarekiñ

Amueneko atian,

litro erdi bat patar biaute

ama-alaben artian».

 

        9

«Diru ta oiak baziñuela

amona zarrak utziyak;

ni engañatzen ibilli ziñan,

gezurrak dira guziyak;

zuek bi aizpa omen ziñaten

ama gaxuak aziyak,

zurrut geiago egitiatik

arraia saltzen aziyak,

zuk ez baño arrek merezi ditu

eskerrak eta graziyak».

 

        10

Ardua ere kastatzen dute,

ez aguardienta bakarrik,

bazkalduta’re kaferik gabe

ez da artutzen patarrik;

ez Donostiya’n jaiotakorik,

aiñ gutxi goierritarrik,

bere buruba ola ofrezitzen

ez dabill neskatx jatorrik;

baño gaxuak nere kontura

etzuen busti muturrik.

 

        11

Leio-zulotik beiratzen zuen

gu ari giñan lekua,

anima salbo antzarran gisa

luzaturikan lepua;

berak pentsatu zuen bezela

egiñ bazuen jokua,

ni izandu naiz alako batek

merezi bezelakua:

lenago iru baldin badira

ai zer nolako laukua!

 

        12

Eziñ sinistu izandu nuen

neskatxa orren esanik,

ta berak ere etzekiyen ni

zurruterua nitzanik;

alkarrengana bildu bagiña

etzan gurekin gauz onik;

jende geiegik jakiñ ez dezan

ez det esango izenik,

oraindik ere soltera dago,

etzuen artu gizonik.

 

[Txirrita, Bertsolariya, 1932-01-24]

 

 

NESKAZAHAR BAT TENTATZEN

 

        1

Dozenatxo bat bertso

nai nituzke jarri

jayetan kantatzeko

entretenigarri,

nere publikatzia

izango da sarri

alabantzak emanaz

zenbait neska zarri.

 

        2

Neska zar bat tentatzen

asi naiz lenguan

izan ere alako

pollita zeguan;

umill eta seriyo

itz egin genduan

baño gusto guziyak

ez dira munduan.

 

        3

Izketan asi giñan

biyak goxo goxo,

ezkontzeko mandatu

egin diyot atzo:

leyotikan ujuka

ama ta bi atso;

—Ez dek arrapatuko

uste bezin mantso.

 

        4

Ama preparatu zait

asarrez betia,

lenbiziko ujuba:

—¿Zenbat dek dotia?

ainbeste kostatako

alaba maitia

lastima izango dek

iri ematia.

 

        5

—Nere fameliyari

errespetoz eldu,

inozente daudenak

ez ditezen galdu,

diru truka alaba

nai zenduke saldu,

¿lenago gustokorik

ez altzayo azaldu?

 

        6

—Nere jakinduriya

ari da azetzen

errex dala uste du

zenbaitek ezkontzen;

promesa on bat egin da

ezpazera ontzen

lanak izango dira

zurekin konpontzen.

 

        7

—Ez dezu sinistu nai

egiya esandare,

zintzua nai genduke

pobria izandare,

gure baztarrak baño

obiak nun dare

alabari sasoya

pixka bat juandare?

 

        8

—Bere alabarentzat

orrenbeste fama

nik ez det sinistatzen,

aiziak darama,

zure baztarrian nik

egitia lana,

izan liteke baña

ez det uste ama.

 

        9

—Ez aldala uste dek

orren errespuestik?

atarramendu onik

mutill zarrak ez dik,

nere alabak ez dauka

ezkontzeko kezkik

i ez bezelakua

nai ezta dakazkik.

 

        10

—Itz bat esan biar det

nere borondatez,

ez banau iñork lotzen

grilluz edo katez,

ezkontzeko ideak

banituan ustez,

ardua maitatzen det

andriaren partez.

 

        11

—Mutill malizioso

deabruz betia

ez dizut zabalduko

geyago atia,

beñere etzaitut izan

biotzez maitia,

nigatik libre zera

or konpon zaitia.

 

        12

Orra amabi bertso

oraingo berriyak

bere andregayari

Txirritak jarriyak,

eman dizkit desgusto

ikaragarriyak;

negar egin lezake

nigatik arriyak.

 

[Txirrita]