—gaiak—
DONOSTIAKO PERLA-N
1947 urtean, Donostiako Perla-n, bertsolari txapelketa bat antolatzen dute. Hogei ta bi bertsolari azaltzen dira eta Lexotik irabazten du. Hogei ta bi urterekin, nahiko komeri izaten du Lexotik txapelketa honetan parte hartzeko:
Manuel Arbelaitz-ek —orduko alkatea— eta Mitxelena bertsolariak Lexoti Donostiara joatea ez dute nahi. Horiek Iriarte-k irabaztea nahi dute noski.
— Hi beste urte batean joango haiz, oraindik gaztea haiz eta!-esaten diote.
Lanak agudo egin ondoren, amari erropak jartzeko esaten dio Lexotik, pelota partidoa jokatu behar duela eta.
Errenteriaraino oinez joaten da, eta gero tranbeaz Donostiara, hamabi duro patrikan duela. Eta han, oiartzuarrak arrapatzen dituenean, ze nolako gauza ez-ustekoa! Behintzat, denei kopa bana eskeintzen die. Baina Oiartzunen kopak sei erreal balio eta Donostian duro bat; eta, bederatzi lagun izatearekin, hamabi durotatik hiru duro bakarrak gelditzen zaizkio.
— Izorratu nauk ederki oraintxe: patrikan sos askorik gabe gelditu nauk ba!-esaten dio bere buruari.
Gero, txapelketa berak irabazten du eta baita berrogeitamar duroko saria ere. Kanpora ateratzen denean, esaten du:
— Donostian dagoen gizonik aberatsena naiz orain!
Juradoa honako hiru gizon hauek osaten dute: Antonino Pagola, Ernanikoa; Benantzio Rekalde, oiartzuarra baina Donostian albaitari egoten zena; eta Txomin San Sebastian, Astigarragako sakristaua: Gai jartzailea: Basarri.
Behin honela jartzen dio gaia:
— Oherakoan, bost milioi pezeta bilatu ditu Lexotik. Zer egingo zenduke haiekin?
Eta Lexotik:
Suerte batez milloi eder oik
nik billatuko banitu,
aizu, Basarri, zer eingo nuken
laister biaizu aditu:
ni ezagutzen nauten guziyak
egin litezke arritu,
Lexotikuak errukalmentuk
beartsuentzat baditu,
bat netzat gorde ta beste lau oik
pobrin tartian partitu.
Finala, Astigarragako Inazio Berasarte Elio bertsolariarekin jokatzen du. Txapelketa bukatu baino lehen, biak oso berdin ari dira eta:
— Enpatea bientzat dela konformatuko al zarete?
— Ez —dio Lexotik—. Jokatu egin nahi dut, galdu ala irabazi!
Lexotik irabazten du. Egun hartako beste lau bertso ere gogoan ditu Lexotik: bi Eliorenak eta bi bereak gai librean. Berasarte ezkongaia zen, etxean bakarrik bizi zena.
Lexoti:
Berasarte au bakar-bakarrik
etxian bizi da triste,
komenentzi bat jarriko diot,
txarra danik ez det uste:
etxean dauzkat basarrirako
propiyak bi neska gazte,
anaia morroi artu nazazu
eta arreba emazte.
Elio:
Eztago dudik, Lexotik nau ni
biotzetikan maitian,
danan aurrian aitortuko det
gauza nola leitekian:
mesedetako ustez artuta
au izango det kaltian,
gu ez giñazke ondo etorri
bi alper etxe batian.
Lexoti:
Erregin batek ainbeste gradu
gure Pepitak baditu
ta, Berasarte, ura artu gabe
etzaitezela gelditu.
Auzuetako jende guziya
guk eingo dugu arritu:
langille ona arreba da ta
biok mantenduko gaitu.
Elio:
Etzakela emen gaurkuan kanta
gezurkeri eta saltsik,
batere neri etzait gustatzen
Lexotiku onen martxik.
Soñurik gabe santa sekulan
nik ez det egiten dantzik,
langille ona arreba bada
ez du anaiaren antzik.
[Iñaki Arbelaitz Gelbentzu, Miren Mitxelena Belauntzaran,
Joxe Anjel Arbelaitz Irastortza, Mariano Ostolaiz,
Antonio Zavala, Lexoti bertsolaria, Auspoa 157]
Han zen Jose Mari Iriarte izeneko bat, denak nere aldean bertsolari ona juzgatu zuten eta hala izango zen, baina kanpeonatu hartan atzean geratu zen. Han zen Arozarena ere, 8 baino gehiago izango ziren denetara, eta nik ‘Eliot’ekin enpate egon nintzen eta juraduak ‘cara o cruz’ bota zuen eta neri tokatu. Irabazi ez nion egin, ‘cara o cruz’ irabazi nion, hala esan zidaten behintzat.
[Lexoti, Argia, 1989-01-15, 1.228 alea]