DOKUMENTU GEHIGARRIAK
HERNANIKO HERRIAN 1610. URTEAN
HAMARRENA ORDAINTZEN ETA
PARROKIAN HILOBIA ZUTEN
HARRESIZ KANPOKO ETXEEN ZERRENDA[292]
Echazpuru (a menos de 1/4 de legua)
Joancorena de Amador de Lasarte
Molino de Osinaga
Las ferrerías de Ereñoçu
Casa de Bazterra
Herrería de Ávilas (luego Avellatz)
Casa de Lassa
Herrería de Ubarratua
Herrería de Urruçuno de yuso
Herrería de Urruçuno de susso
Herrería de Mezquite
Herrería de Picoaga
Herrería de Fagoaga (luego Fagollaga)
Herrería de Aparrain
Casa de Yçar-erdi
Casa Arguindeguy
Casa Diosteguy
Casa Constrasea
Casa Arriasu
Casa Ochoarena (hoy Otzuanea-aundi y Otzuanea-txiki)
Herrería de Herrotaran
Casa Elorribia
Casa Lastola (hoy Lastaola-goikoa y Lastaola-bekoa)
Torre de Epela
Casilla de Rementaldegui
Casa Ybarluçe
Casa Liçarraga
Casa Erragu
Casa Sansanategui
Casa Çumady
Casa Aquerregui
Casa Orgolaga
Casa Beroqui
Casa Bernartena
Casa Tellería (dos)
Casa Ynsaurrondo
Casa Mendoza
Casa de Juanes de Arvide
Casa Portu
Casa Migueleña
Casa Garro
Casa Leocalde (dos)
Casa Joanechorena
Casa Yturnichoa
Casa de Martín Urquia
Casa Arozarterena
Casa Ynpernorena
Casa Epeso
Casa de Laurenz de Añorga
Casa Mariacorena
Casa Echachoa
Casa Lubelça
Casa de D. Sevastián de Yarça
Casa Portalecoechea
Casa Marinachorena
Casa Yuncidi
Casa Portuesea
Casa del capero
Casa Vicarioçarrarena
Casa Oquinenea
Casa Palacio donde vivía María de Arreche
Casa Sabalenea
Casa de Joanes de Sara
Casa Picondo
Casa Martín-ederrena
Casa Seroretegui
Casa de Nicolás de Ayerdi
Casa Martinperuserena
Casa Burdincali
Casa de Petri de Echarreaga
Casa de Juan de Eldua
Casa de Domingo de Aranlucea, propiedad de los hermanos de Joan López de Elduayen
Casa Chominrrementariarena
Casa Sastiga (luego Sagastiya)
Casa Yturmendi
Casa Arrieta
Casa Elormendi
Casa Olio
Casa Echarreaga
Casa Çavalaga
Casa Ecolgor-chiqui
Casa Marielus-andia
Casa Marielus-chipi
Casa Echagarai
Casa Arriguren
Casa Ollaquindegui
Casa Guetaria
Casa Eguzquiça
“ESKOADRA GARAITEZINA”REN ESPEDIZIOAN (1588)
HILDAKO HERNANIARREN ZERRENDA[293]
Miguel de Lasaga, marinela. Gaixotu eta portuan hil zen. Haren gurasoak Nafarroako Lasagan bizi ziren. Bere ondoren, emaztea eta seme-alabak hil ziren
Laurenz de Añorga, Lisboan hil zen eskuadra atera baino lehen, 1588an. Alarguna eta bi seme behartsu utzi zituen.
Juanes de Alçega, Lisboan hil zen marinela, ontzia irten aurretik. Emaztea eta bi haur oso behartsuak utzi zituen, eta ezkontzaz kanpoko beste seme bat, behartsua baita ere.
Juan Martinez de Alurralde, marinela, ontzian hil zen Ingalaterra alderako bidean. Alargun behartsua eta alaba, eta guraso zahar eta behartsuak utzi zituen.
Juanes de Arrondo, marinela, Lisboan hil zen gaixotasunez. Emazte behartsua utzi zuen.
Juanes de Echeverria, marinela, Santesteban izeneko ontzian hil zen, Ingalaterrako kostan beste askorekin hatera, ama alarguna eta behartsua utziz.
Carlos de Yarçabal, ontzi bereko marinela, aurrekoarekin batera hil zen. Aita zaharra eta arreba utzi zituen, behartsuak biak ere.
Juanes de Ylarreta, ontzi bereko itsasmutila. Behar handiko izeba utzi zuen.
Martin de Goyaran, marinela, Santa Marina ontzian hil zen, bi seme-alaba behartsu utzi zituen.
Juanes de Arguindegui, aurreko ontziko marinela. Lisboan hil zen eskuadra atera zain zegoela. Aita behartsua eta ezkontzaz kanpoko bi seme utzi zituen, artean ezkongabe baitzegoen.
Domingo de Lasarte, aurreko ontziko itsasmutila. Lisboan hil zen gaixotasunak jota. Aita hagitz behartsua utzi zuen, hain behartsua ezen ez ziola hiletarik ere Hernanin egin ahal izan; esketik bizi zen.
Pedro de Cabreta, aurreko ontziko marinela, bertan hil zen. Arreba oso behartsua utzi zuen eta honek ez zuen hiletarik egiterik izan.
Gonçalo de Sarove, San Salvador ontziko marinela, ontzian hil zen Portugaldik ateratzerakoan. Senide eta lehengusuak utzi zituen.
Santiago de Ylarreta, ontzi bereko marinela, aurrekoarekin batera hil zen bidean. Izeba behartsua utzi zuen eta honek ez zuen hiletarik egiterik izan.
Juanes de Çamora, marinela aurreko ontzian, irteterakoan hil zen. Aita zaharra eta behartsua utzi zuen senideekin. Ez zuten dirurik sortu hiletak egin ahal izateko.
Martin Perez de Elduayen, Santiago ontziko marinela, gaixotasunez hil zen Lisboako ospitalean. Senitarteko behartsuak utzi zituen.
Gabriel Cardel, marinela, bere ontzia Pasaian erretzerakoan hil zen, 1588ko urriaren 22an. Aita behartsua utzi zuen.
Pedro de Azpiroz, Mari San Juan ontziko marinela, Lisboan hil zen. Emazte behartsua bi seme-alabekin utzi zuen.
Juan Perez de Anachuri. Lisboan hil zen gaixotasunez. Emazte behartsua bi seme eta alabarekin utzi zituen.
Martin Arano de Verrayarça, marinela, Lisboan hil zen gaixotasunez. Emaztea eta alaba behartsua utzi zituen.
Juanes de Berrayarça, marinela, Lisboan hil zen gaixotasunez. Bi anai eta arreba bat utzi zituen, behartsuak guztiak ere.
Domingo de Beldarrayn, marinela. Lisboan hil zen gaixotasunez. Emaztea eta hiru seme-alaba behartsu utzi zituen.
HERNANIKO POSTA XVIII. MENDEAN[294]
Hara, 1751n Urnietako Joseph Antonio de Barandiaran jaunari, “atzerrirako posta”ren bideraketa eman zitzaion Tolosa, Urnieta eta Oiartzun artean lau urtez egiteko. Hona kontratuaren baldintzarik garrantzitsuenak:
1.— Bera arduratuko zen Urnieta eta Tolosa arteko hiru legoak, eta lehenengotik Oiartzunera arteko hiru eta erdiak egiteaz, bi zaldi eta postilioi batekin, horregatik Gobernutik erreal bat eta probintziako Postaren arduradunarengandik erreal t’erdi legoa eta zaldi bakoitzeko kobratuz.
2.— Dokumentu ofizial nahiz atzerrikoek edo aitoren semeek igorritakoengatik, ezarritako tarifak kobratuko ditu.
3.— Sinadura galdatu edo eskatu beharko du jasotzerakoan nahiz entregatzerakoan.
4.— Eguraldi txarra edo istripuren bat medio gelditu beharrean aurkituz gero, geratzen den herriko agintariei jakinarazi beharko die.
5.— Barandiaranek fidatzaileak jarri beharko ditu kontratu hau izenpetzeko.
6.— Denbora horretan ezingo du prezio-igoerarik eskatu emakidan, inolako arrazoiengatik.
7.— Bere kontura izango da egunero Donostian korrespondentzia jaso eta entregatzeko zaldizko bat jartzea (kontuan izan posta-bidea, arestian aipaturiko Errege Bidea legez, ez zela Donostiatik igarotzen). Zerbitzu hau egiteagatik 1.050 erreal emango zaizkio urtero, zerbitzu bakoitzarengatik kobratzen duenaz gain.
Hamar urte lehenago honako hauek ziren posta ofizialaren tarifak 1741ean: korreo profesionalei kobrezko 3 erreal t’erdi kobratzen zitzaien zaldi eta legoa bakoitzeko. Postilioiari erreal bat ematen zitzaion legoa bakoitzeko, ondorioz, legoa bakoitzeko bi zaldi 8 erreal ateratzen ziren. Partikularrek erreal bat eta erdi gehiago ordaintzen zuten legoako, hau da: 9 erreal t’erdi. Presazko korreoa igorri nahi baldin bazen 14 erreal t’erdi kobratzen zen legoako eta guztiaren 1/10 gehiago Erret Haziendarentzat. Adibidez: Madriletik Toledora 12 legoa eta erdiko distantzia zegoen, beraz, hori egiteagatik premiazko posta batek 14 1/2 x 12 1/2 = 182 erreal eta 25 1/2 marabedi kobratzen zituen. Horri, jakina, 18 erreal eta 9 3/10 marabedi erantsi behar zitzaizkion fiskoarentzat. Kasu orotan, diru-kopurua aldez aurretik ordaindu behar zen.
HERRIKO DANBOLINJOLEAREN ARAUDIA
Hernaniko Udalak, 1910ean, kontratu-eredu bat ezani zuen danbolinjoleentzat, gerora Errenteria bezalako herriek ere eredu hartuko zutena. Hona jasotzen zituen 16 puntuak:
1.— Danbolinjolearen xedea jaiak alaitzea da, jaiegunetan arratsaldez batik bat eta alkateak izendaturiko egunetan danbolina joaz.
2.— Goizeko 9ak aldera joko du jaiegunetan, Enparantza Nagusitik hasi eta kaleak zeharkatuz. Eguraldi txarra izanez gero, arkupean egingo du bere ibilaldia, bost minutuko iraupenez gutxienez. Eguraldiak lagunduz gero, ospakizun handietako bezperatan ere erronda egingo du, hala nola: Igokunde eguna, Mendekoste, Korpus eguna, ekainaren 2a eta San Joan, baita Mendekoste ilunabarrean, Korpus eguneko prozesioan eta Zortziurren egunean ere goizeko 9ak aldera; Larunbat Santu goizeko Ezpata-dantzan joko du goizez, kanpaiek Aintzara jotzen dutenean, Ostegun Gizen eta Ihauterietako azken bi egunetan. Zortziko bat joko du Enparantzan hiletako meza ondoren, 12ak baino beranduago amaitzen ez denean, kasu horretan aspaldiko ohitura den legez jotzen ez delako, eta Bazko, Mendekoste eta Eguberri bigarrenetan. Udan, eguzkia sartu orduko pilotalekutik plazara joaz etorriko da otoitz ordura arte. (1919ko ekainaren 28ko erabakiz, Zuhaitzaren Eguna eta Korpusetako Zortziurrena ere zerrendan sartu ziren).
3.— Danbolinjoleak ohiko egunetan joko ditu alboradak, hona zeintzuk diren: urtarrilaren 1a, Errege eguna, Kandelaria, Bazko eguna, Mendekoste, Igokunde, Korpus, ekainaren 2a, San Joan, Santio, San Inazio, abuztuaren 15a, irailaren 8a, Errosariokoa, abenduaren 8a eta Eguberri eguna. Udalbatzari lagunduko dio udaletxetik elizaraino eta alderantziz urte berritan, Koipus egunean, ekainaren 2an, San Joan eta Sortzez Garbiaren egunean, eta alkate jaunari bere etxera, horretaz libro uzten duenean izan ezik, Udalbatza berriak kargu hartzea egiten duen egunean. Jendaurrean joko du jaiegun guztietan arratsaldez, 3,30etatik otoitz-deia egiten den arte, urriaren 1etik Garizumako lehen igandera arte Plazan, eta Bazko egunetik, arratsaldeko 5etan hasi eta otoitz-deia egin arte pilotalekuan (atsedena hartzeko beharrezko tarteekin). Eguraldiak laguntzen duen guztietan danbolinjoleek ekainaren 13an Ereñotzun, ekainaren 29an Lasarten eta irailaren 8an Zikuñagan joko dute. Ez dute joko, ordea, Pasio Igandean, Erramu Igandean eta azaroaren 1ean arratsaldean, ez eta elizkizunak parrokian irauten duen denboran, eta abuztuaren 15ean ere.
4.— Danbolinjoleen banda, hiru lagunez osatua egongo da ohiki: danbolinjole burua, bigarrena eta atabala.
5.— Jendaurrean jotzen duten aldi bakoitzean, hirurak arituko dira eta edozein funtzio berezietarako alkatearen baimena beharko dute lortu.
6.— Kanpoan, gaixorik edo alkatearen baimen berezia duen kasuan bakarrik geratuko da horietariko edonor jotzeaz salbu, eta kasu horretan ordezko bat bere kontura jarri beharko du, betebehar honetatik ordezten ez den bitartean.
7.— Jo beharra duten egunetan ez dira inolako aitzakiaz herritik aterako, alkatearen aldez aurretiko baimenik gabe.
8.— Beharrezko paperak konpontzeko arduraduna danbolinjole burua izango da, eta beste biek men egin beharko diote bandaren martxa onarekin eta diziplinarekin zerikusia duen guztian. Urtean lau toccata berri gutxienez konpondu eta jotzera behartua dago, eta kopia bat alkateari helarazi beharko dio, zeinak askatasun osoz nahi duen denboran bere esku izango duen.
9.— Ohitura zahar bat errespetatuz, partikularrei alboradak jotzea baimentzen da, baina hauetan nahiz beste edozein kasutan, hirurek hartu beharko dute parte, horretara derrigortuz horietariko bik hala nahi baldin badute. Irabaziak aho batez erabakitzen duten eran banatuko dituzte eta desadostasunik balego % 50 lehenengoarentzat, % 30 bigarrenarentzat eta % 20 atabalarentzat izango dira.
10.— Danbolinjoleek egin ditzaketen hutsegiteetarako errepresio, isun, zigor eta kargugabetzeak ezarri dira. Lehengo hirurak alkateak edo honen ordezko denak jar ditzake eta laugarrena Udalbatzak. Kargurik gabe utz daiteke sei hilabeteren buruan bestelako bi hutsegiteren jabe egiten baldin bada.
11.— Danbolinjoleek Udalbatzara jo dezakete euren desadostasunak azaltzera edo araudi honen bestelako edozein aldaketa, moldaketa edo eransgarriren bat proposatzera.
12.— Udalbatzak aldatu edo atzera bota dezake alkateak edo zinegotziren batek danbolinjole baten edo guztien gain hartzen duen edozein erabaki.
13.— Udalbatzak hartzen duen edozein erabaki, araudi honen eransgarri gisa geratuko da, artikulu ororen interpretazioa honen kargura geldituz.
14.— Soldatak honako hauek izango dira: 500 pezeta urteko danbolinjole buruarentzat, 300 bigarrenarentzat eta 200 atabalarentzat.
15.— Lehen musikari juglareak gazte bati txistua, txistu luzea edo baxua irakasteko obligazioa izango du, ordainetan ezer eskatu gabe.
16.— Musikari juglareek lagunarte txarren artean ibiltzea saihestu beharko dute eta edanaren zaletasunetik zaindu.
[292] MURUGARREN ZAMORA, Luis. Relación de las casas extramurales de la villa de Hernani que en 1610 diezmaban y tenían sepultura en la parroquia. Euskal Herriaren Adiskideen Elkartearen Buletina. XXVI. Urtea, 4. Koadernoa. Donostia. 1970, 495. orr. eta hurrengoak. Eta H.U.A. E4/II/2/4, 12. or.
[293] TELLECHEA IDIGORAS, Jose Ignacio. Otra cara de la Invencibte. Op.cit., 459. or. eta hurrengoak.
[294] RODRÍGUEZ CAMPOMARES, Pedro. Itinerario de las Carreras de Posta. Imprenta de Antonio Perez de Soto. Madril, 1741, 67. or. Garraio, Turismo eta Komunikazioetarako Ministeritzaren faksimile-edizioa. Madril, 1968.