Urumea bailaran zehar
19
OSIÑAGAKO
PORTUA
KOKAPENA
UDALERRIA: Hernani
KOORDENATUAK (U.T.M.): ---
IBAIA: Urumea eta Otsuaneko erreka
Izen bera daraman Osiñaga auzoan kokatuta dago multzoa, Otsuaneko erreka eta Urumea ibaiaren arteko bidegurutzean, azken ibai horren meandro zabal batean. Eremura sartzeko, Portuko auzotik Urumea ibaiaren ia paraleloan doan Lastaola eta Ibarluze industrialdera doan tokiko errepidea hartu behar da.
Multzoa, Haranean zehar banatuta dauden antzinako industria-eraikuntzek osatzen dute, eta ia ez dago ebidentzia garrantzitsurik, iraganeko oroimena izan ezik.
DESKRIBAPENA
KONTSERBAZIO EGOERA: Desagertuta
BABESA: Babesik gabe
Osiñagako antzinako ibai-portua Otsuaneko erreka eta Urumea ibaiaren arteko bidegurutzean zegoen, ezkerraldean. Gaur egun, ez dago jatorrizko portu azpiegiturak izan ditzakeen ezaugarriak zehazteko aztarnarik. Oso litekeena da erabat desagertu diren material galkorrekin eginda egotea, nahiz eta sektore horren ikerketa sakonagoak horri buruzko datu zehatzagoak eman ditzakeen. “Portu” hori egitura xume batez osatuta egongo litzateke, egurrezko zutoinen bilbadura bat izango luke, harri-koskorrez eta lurrez betetako tarteko espazioarekin. Horren gainean taulen zolata egongo litzateke, merkatu-gaiak deskargatzeko eta pisua antolatzeko plataforma horizontal bat emanez.
Eskura ditugun datu historiko urriei erreparatuta, jakin badakigu inguru horretako paisaiak aldaketa garrantzitsuak izan dituela. Alde batetik, Otsuaneko errekaren bokalea 1922an aldatu zen, hasieran trazadura bihurgunetsuagoa eginez Osiñagako egungo etxearen hondakinen atzealdetik.
Horrez gain, jasota dago Urumea ibaiaren ibilguak ere aldaketa nabarmenak izan dituela hainbat alditan (ur-goraldi handiekin batera), hasierako Portua ibilgutik lehorrean urrun utziz (antzeko zerbait gertatuko da Portuko ontziralekuarekin).
DATU HISTORIKOAK
GARAIA: Erdi Aroa/Aro Modernoa (...1539/1769...)
BESTE IZENAK:
Osiñaga ibai-portua Urumea ibaiaren ertzetan zehar kokatutako portu-sare garrantzitsuaren zati zen. Bertara ontziak (alak edo gabarrak) iristen zirenekoa eta ibaia gora nabigagarria zenean. XV-XVI mendeetan ugaritu zen zirkulazioa. Komunikazio-sare arina zen, kostaldea probintziaren barnealdearekin lotzeko aukera ematen zuena, eta, horrela, pertsonen garraioa eta, batez ere, merkaturatzea oso zaila izango zatekeen merkantzia astunen garraioa (burdina, egurra eta beste salgai batzuk) izugarri errazten zen. Trazadura horretan portu batzuk eraiki ziren, oinarrizko azpiegitura batzuekin transakzio horiek bermatzeko (ontziralekuak, biltegiak, pisuak, etab.), karga eta zerga desberdinen kobrantza egiaztatzen zuen lonjarekin (Arbiza Portu, Karapote, Portu, Osiñaga, Ereñotzu, ...). Instalazio hauek udal jabetzarenak izaten ziren, kudeaketa partikularrei alokatuz. Garai hartan, ohikoak ziren burdinazko edo manipulatutako burdinazko betak garraiatzeko kontratuak, bai eta Osiñagako portu honetara edo portu honetatik.
Historikoki, badirudi Osiñagako portua Hernaniko Kontzejuko ontziraleku nagusia eta zaharrena izan zela, “hallarse más al abrigo de la plaza, y también, posiblemente por mayores facilidades de acceso” (Izaguirre 1933:16; García de Vicuña 2014:23-28). “Puerto e lonja de Osiñaga” hau 1539. urtean jada aipatzen da[56], garaiko transakzioak bereganatuz, Probintziaren barnealderantz lehorreko bideetatik gertuago egoteagatik. Alderdi hori argi eta garbi islatzen da Leitzarango Bailarako olagizonen eta Hernaniko Kontzejuaren arteko auzi batean, 1550ean, lehenengoak kexu direnean portu horretan dagoen utzikeria eta mantentze faltagatik, salgaien zati handi bat galtzen delako (“todo queda en la orilla del rrio muchas vezes se nos hurtan y pierden fierros y venas e a las vezes el mismo rrio si sobrebiene creciente lo cubre con çieno y otra basura que acarrea el agua”)[57].
Hala ere, Kontzeju hernaniarrak 1.200 metro inguru ibaian behera jarritako ontziralekua sustatu zuen, Hernaniko muinoaren oinean, Portu auzoan hain zuzen ere, herritik askoz ere gertuago baitzegoen.
Egoera horri beste arazo naturak batzuk gehituko zaizkio, Urumea ibaiaren ibilguan izandako aldaketen ondorioz, uholde handiekin batera. Horrek desoreka handia eragiten zuen, portua bere garraio-bidetik aldentzen baitzen, lehorrean utziz. Urumeak gutxienez bi aldaketa garrantzitsu jasan zituen, bata 1550 baino pixka bat lehenago (“el rrio mudo el albeo contiguo e madre son que aya longa ny longero ny peso en los dichos puertos”) eta bestea 1769 inguruan (“a tomado su curso apartado de el, mas arriva ...pegante a la orilla del dicho Rio, zerca del dicho Puerto de Osinaga, de modo que, a este, le falta i a el agoa necesaria para los trasportes y sea puerto seco, y ba la agoa y navegacion”). Ondoko Portuko portuan ikusi ahal izan dugu hori baita ere.
Lurreko komunikazio-sarean izandako hobekuntzek apurka-apurka ibai-trafikoa bigarren mailako paper bihurtu zuten, eta azkenean, XIX. mendeko lehen hamarkadetan erabat desagertu zen.
[56] GPAH. III/913 sorta, 39-40 orr.
[57] GAO. JD-IM. 2-13-2-6.
Osiñagako portuaren gutxi gorabeherako kokapena
(ITURRIA: Geoeuskadi)
Osiñagako portuaren gutxi gorabeherako kokapena,
Otsueneko errekaren antzinako
irteeraren inguruan