Saltar al contenido

Título y logo de la página

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar menú principal de navegación
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

TXAPELKETA NAGUSIAK

 

Uztapide irabazlearen sariarekin.

Iturria: Bertsolarien desafioak, guduak eta txapelketak.

 

[Atal osoaren iturria:
Jesus M. Etxezarreta, Bertsolarien desafioak,
guduak eta txapelketak
liburua]

 

 

1962KO TXAPELKETA NAGUSIA DONOSTIAN

 

      Astoria Antzokian, abenduaren 30-an.

      Euskaltzaindiak, kanporaketak egitea erabaki zuan, baiña askoz geiago eta eskualdeka. Amazazpi kanporaketa egin ziran, Bizkaian, Nafarroan eta Gipuzkoan.

      Basarri eta Uztapide, txapelduna eta ordekoa, besterik gabe zijoazen finalera. Kanporaketetan 84 bertsolarik parte artu zuten.

      Kanporaketa oiek egin ondoren amar bertsolari gelditzen ziran Donostirako,      Sailkapena:

Txapeldun Uztapide.

Bigarren Basarri.

Hirugarren Xalbador

Laugarren Lazkao Txiki

Bosgarren Mitxelena

Seigarren Arozamena

Zazpigarren Mattin

Zortzigarren Azpillaga

Bederatzigarren Lopategi

Hamargarren Zabaleta

      Epai-maia:

Antonio Arrue, Koldo Mitxelena, Antonio Zabala, Bordari, Juan Mari Lekuona, Marcelo Andrinua, Antonio Valverde, Pedro Diez de Ulzurrun, Juan San Martin, Alfonso Irigoien (gai jartzailea), Emile Larre eta Mixel Itzaina edo Pierres Lafitte (ziur ez dakigu zein).

 

 

Arozamena bakarkako lanetan

 

      Or aurrean daukazute bixigu eder bat, bixigu fresko-fresko bat. Oraintxe bertan arranparrillan errea, eta baita olioarekin, ozpiñarekin eta barazuriarekin maneatutako salsa beroa. Or dago ori ere. Bertso bat.

 

Berak esan dirate

zerbait kantatzeko,

ni emen nago berriz

ikunplitzeko,

bixigua ekarri

usaya artzeko,

piper eta oliyo

ederki jartzeko,

oi guri neurtzeko,

inbirin sartzeko,

gero oztutzeko,

baña ez galdutzeko,

giro ederra dago

orain bazkaltzeko.

 

        Puntua:

Ez da txantxetakoa

aurtengo negua,

        Arozamena:

ederki zuritu du

mendi ta sorua,

lenbiziko jela ta

gero erasua,

pixkateko kendu digu

gorputzan berua.

 

        Puntua:

Zer dezu nayago zuk

ardo ala wiski?

        Arozamena:

ortatik erateko

ibiltzen naiz gaizki,

ardua merke degu,

oi berriz garizti,

askorik eran gabe

bearko deu noski.

 

        Puntua:

Inbiriya da gauza

sendatzen ez dana,

        Arozamena:

askotan bat bestiai

kanpuan emana,

bestela berriztikan

ixilik esana,

sendatzeko errezatu

Aita-gure bana.

 

        Puntua:

Erori nintzan eta

galdu nitun bi ortz,

        Arozamena:

oker aundik neretzat

orretatik datoz,

birian zegon arriya

ura ere zorrotz,

zer janikan gabe orain

arkitzen naiz ni motz.

 

 

Mattin eta Arozamena ofizioka

 

      Biok orain amabost urte ezkondu ziñaten. Mattinek amabi seme-alaba ditu, ta Arozamenak bat ere ez.

 

        Mattin:

Ofizioaren esplikatzeko

ethorri da tenoria,

amabi umekua baita

Mattinek dun familia,

gure etxian arrats guziez

badago bai umoria,

eta lagun hau beti triste da

bate umerik gabia.

 

        Arozamena:

Orain dala amabost urte

biyok giñaden ezkondu,

eta Jaungoikuak gui eztigu

biyori berdin lagundu,

nik seme-alabik eztet eta

onek amabi izandu,

gau eta egun, Mattin maitia,

etzera geldik egondu.

 

        Mattin:

Amabost urthe eztitut pasa

nekean edo penetan,

alegrantzia izaten baita

haurrak diren familietan,

batian dela batayua ta

bestian komunionetan,

ni bestaz-besta ortxen nabila

orai nere umietan.

 

        Arozamena:

Zure izketai bear bezela

orain nai diot erantzun,

familirikan eztegu bañan

konsueloz pasa zagun,

gizon txikiyak bizkorrak dira,

begiratu ta ezagun,

fabrikan baten lan eiten bezu

ai zer jornala daukazun.

 

        Mattin:

Jakin beauzu ni haur oiekin

arras kontentu nagola,

eta nai nuke luzaro bizi

segur oino hola-hola,

ta gero ere zabalduko da

Mattin gaizoaren odola,

eta han berriz zertarako da

fruitu gabeko arbola?

 

        Arozamena:

Fruturikan gabeko arbola

naiz ta sayatu lanian,

gure Jainkuak ezgaitu ikusten

danak begi berdiñian,

bañan, Mattin, ez nuke egon nai

zure larrun barrenian,

ai zer etorkizuna daukazun

ezkontzen aste’iranian.

 

 

1965EKO TXAPELKETA NAGUSIA

 

Ezkerretik hasita: Mugartegi, Azpillaga, Lizaso,
Uztapide, Basarri, Lasarte, Lazkano, Egileor, Agirre.
Iturria:
Bertsolarien desafioak, guduak eta txapelketak.

 

      Anoeta pelota-lekuan.

      Aurreko txapelketan bezela, ia urte osoa kanporaketak egiten pasa zuten, Nafarroan, Bizkaian eta Gipuzkoan. 115 bertsolarik artu zuten parte kanporaketa oietan, orra alderdi bakoitzetik zenbait: Lapurditik 1; Baxenabarratik 1; Naparroatik 16; Bizkaiatik 26; Gipuzkoatik 71. (Hernanikoa Pablo Zubiarrain)

      Azken saioa urte berri egunean ospatu zan. Ondoren (Uztapidek azken saioa bakarrik egin zuan). Sailkapena:

Txapeldun Uztapide

Bigarren Lazkao Txiki

Hirugarren Xalbador

Laugarren Mitxelena

Bosgarren Mattin

Seigarren Lopategi

“Gaiñerako beste laurak” (Mugartegi, Arozamena, Garmendia, Narbarte)

      Epai-maia: Emile Larre, Mixel Itzaina, Pedro Diez de Ulzurrun, Jose Mari Satrustegi, Aita Martzel Andrinua, Gabriel Aresti, Antonio Arrue, Juan San Martin, Fernando Artola “Bordari”, Eusebio Eizmendi “Txapel”eta Alfonso Irigoyen.

 

Migel Arozamena

 

      Iru bertsu gezurrari.

 

Gure Alpontxok zer esango zun

entzundakuan banakin,

t’asi nai nuke orain kolpetik

entzuten diran itzakin,

bire okerrak artutzen dira

askotan bai mingañakin,

beste batzuek berriz dezente

bizi dira gezurrakin.

 

Guk txikitatik olakorikan

iñun ez gendun ikusi,

eta dotriña ikasi gendun

eskolatikan lenbizi,

zuzen-bidetan egon nai bada

disgustorik gabe bizi,

lagun maitiak, gezur esaten

iñori ez erakutsi.

 

Gure itzak gezurra orrekin

azkeneko kondarretan,

aritzen gera engañatutzen

alperrikako lanetan,

egiy’esanda’re bizi gera

mundu onetan zorretan,

beste batzuek berriz kotxian

dabiltzalik gezurretan.

 

 

1967KO TXAPELKETA NAGUSIA

 

      Donostian, Anoeta pelota-lekuan.

      Etapa ontako azken txapelketa izan zan au. Gorabera aundiak sortu ziran, txapelketa onen ondoren.

      Juradua, eztabaidatua izan zan aurreko txapelketan ere, gaiak ere bai eta azkenik Xalbadorri jo zioten txistuak (inongo arrazoirik gabe) errotik jota utzi zuan bertsolari txapelketa nagusia. Beste puska batean ez zan egingo eta beste sistema batzuk asmatzen asi ziran (Sariketak, dirutza aundiko premioak, puntuak bistan ematen eta abar...).

      Bertsolari txapelketa guzietan bezela, oraingoan ere aurrez kanporaketak egin ziran errialdeka, txapelketa nagusirako onenak aukeratzeko.

      Finalistak, sailkapena:

Txapeldun, Manuel Olaizola “Uztapide”

Bigarren, Fernando Aire “Xalbador”

Hirugarren, Jon Lopategi

Laugarren, Jose Migel Iztueta “Lazkao-Txiki”

Bosgarren, Jose Luis Gorrotxategi

Seigarren, Migel Arozamena

Zazpigarren, Txomin Garmendia

Zortzigarren, Mattin Treku

Bederatzigarren, Juan Mugartegi

Hamargarren, Bautista Madariaga

      Epai-maia: Antonio Arrue, Fernando Artola “Bordari”, J. M. Satrustegi, J. M. Lekuona, Mixel Itzaina, Emile Larre, Mariano Izeta, Anbrosio Zatarain, Akilino Izagirre “Zepai”, Antonio Zabala, Aita Andrinua, Xabier Amuritza, Alfonso Irigoien (gai jartzaillea).

 

Xalbador eta Uztapide sariekin.

Iturria: Bertsolarien desafioak, guduak eta txapelketak.

 

 

Lau oinekin sari berezia

 

      Sari berezi bat jaso zuen Arozamenak. Alfonso Irigoyen gai-jartzailearen hitzetan: Gañera, bertso-zale batek bosteun pezeta eman ditu, gaur goizean Arozamena’k Urumea’ko ibaiari kantatu dion bertsoarentzat.

      Jarritako lau oinak: ibaia, arraia, usaia, garaia.

 

        Arozamena:

Etxe onduan daukagu

eundoko ibaia,

bañan urri samar dago

barruan arraia;

Urumea errekak

or dauka usaia,

garbitzeko’re mutillak,

badiyeu garaia!

 

 

Migel Arozamena eta Txomin Garmendia

 

      Garmendia, osasun onenean zaude; bañan, iltzen zeranerako, kaja bat, zerraldo bat, erostera zoaz. Zu zera erostera zoazena, eta zu, Arozamena, arotza.

 

        Garmendia:

Egiya esan, ni gaur nago

osasun onenean,

bañan eriotza’r’etortzen da

usterik gutxienean;

zerraldo batzuk egiten, lagun,

jarduten zera lanean,

oietako bat erosi nai det

edukiz aldamenean.

 

        Arozamena:

Ez dezu esango zure gorputzak

ez daukala indarrik,

ta biyotzetikan oraindikan

sentitu gabe okerrik;

kajaren eske ementxe zatoz,

etzazu egin negarrik,

zure gorputza sasoiko dago,

oraindik ez dezu biarrik.

 

        Garmendia:

Neure korputza ikusten dezu,

ta ez naiz oso luziya:

metro ta irurogei ta amarrek’oi,

ezta ere itxusiya;

kaja beltz bat nik nai nukena,

artuta daukat etsiya,

egiten baezu ordainduko’izut

eskatzen dezun guziya.

 

        Arozamena:

Onen burua gaur gertatzen da

bire txarretan lotua,

egur pixka bat, nai baldin baezu,

badaukat inguratua;

kaj’oi eraman da jartzen baezu

zure etxian sartua,

denbora baño len jarriko’zu

fameliyako lutua.

 

        Garmendia:

Egiya da, bai, zuk diozuna,

ni ortan pentsatzen nago,

entierrua baña boda on bat

Garmendiak e naiago;

bañan beste oi’re guretzat dago

lentxo edo geroxeago,

ta gauzak ondo pentsatu ezkero

zertan tristetuik ez dago.

 

        Arozamena:

Preziyoz ere ari gerade

kaj’orretaz alkarrekin,

nunbait egin baña lenagotik

onek, bai, nai zuan jakin;

etorri zaitez zure etxetik

milla peztako batekin,

eta gustora egingo dizut

egurrik onenarekin.

 

 

Arozamena bakarka

 

      Beste iru bertso testigu falso bati.

 

Gaur dan euneko zenbait gizonek

nola naute ni arritzen!

testigu falsuz gauza askotan

onela gera ibiltzen;

gezurrarekin etorri ziñan

t’ementxen gaude sufritzen,

Jaungoikuaren dotrin santuak

ez digu ori agintzen.

 

Egik bezela esaten ditu

guztizko borondatian,

bere burua santutzaz jarri

eta, gezurrak tartian;

gaur zoritxarrez bizi gerade

orrelako suertian,

bizi-modu onik ez daukagu

zu bizi zeran artian.

 

Aizu, palsua, gezurrak beñe

munduan ez du indarrik,

zu ezpaziña guk ez genduke

gure etxian okerrik;

aldegin zazu orain bistatik,

ez degu zure biarrik,

falsokeriyan etzazu jarri

Euskalerriyan negarrik.

 

      Egun artako goraberarik gogorrena azken saioan izan zan. Xalbador finala jokatzeko autatu zutenean. Denok sufritu gendun, bertsolariak, batez ere, epaimaiak! eta baita ere entzuleak.

      Ikus zazute Irigoienek nola dion...

      Irigoyen’ek: Juraduak artu du erabakia: Uztapiderekin jokatuko du Xalbadorrek.

      (Au entzundakoan, txistu-soñu aundia sortzen da, ta bertsolariak ezin kantatu dute denbora-puska batean. Ondoren Uztapidek:)

 

Orain bi urte emen nitzan da

berriro emen nator gaur,

zertan egongo nazute emen

zuei itzegiteko beldur?

Kopeta beltza dakarkit baña

biotza daukat txit samur,

anai-arreba biotzekuak,

egiten dizutet agur.

 

Uztapide eta Xalbador 1967ko finalean kantari.

 

      (Uztapidek kantatutakoan, Xalbadorren txanda; bañan txistu-soñuak ez diote uzten. Beste asko, berriz, txaloka asten dira.

      Bulla pixka bat eztitzen danean, Xalbador bertso au kantari asten da:J

 

Anai-arrebak, ez, otoi, pentsa

neure gustura nagonik,

poz gehiago izango nuen

albotik beha egonik;

zuek ezpazerate kontentu

errua ez daukat, ez, nik,...

 

      (Jende guzia txaloka asten da, ta ezin jarraitu du denbora-puska batean; gero, onela bukatzen du bertsoa:)

 

zuek ezpazerate kontentu

errua ez daukat, ez, nik,

txistuak jo dituzute bainan

maite zaituztet oraindik!

 

      (Oraingoan jendea eskuak puskatzerañoko txalotan asten da, ta, txistu-soñurik gabe, txapelketak aurrera jarraitzen du).

 

 

      1968KO SARIKETA BEREZIA

 

      Azkeneko txapelketa naikoa gaizki bukatu zan. Epaimaia gogor kritikatua izan zan eta baita ere antolatzailleak... Xalbadorri jotako txistuak naiko ondoren txarrak ekarri zituzten.

      Jendeak edo antolatzaille berriak aldaketa bat eskatzen zuten eta batez ere Euskaltzaindiaren eskutatik antolatze-lana kentzea.

      Auek ziran arrazoi aurkestuak:

      1.— Txapelketan ateratako diruak nola banatzen ziran edo nora joaten ziran?

      2.— Epaimaiak emaitzak bistan ematea (arbel edo pizarra baten jarri ziran).

      3.— Sariak aundiagoak izatea (100.000 pta) izan zan lenengo saria.

      4.— Bertsolari onenak parte artzea (askok ez baizuten parte artzen).

      Emaitza auek jasotzeko antolatzaille berriak agertu ziran (Oiñatibiatarrak eta abar...) “Piensos onena” patrozinadore zutela. Sariak izugarriak jarri ziran garai artako... 100.000 pta lenengoari. 50.000 bigarrenari... eta zortzigarrenari 10.000 pta.

      Sari auek naiko tentagarriak ziran eta bertsolari ezagunen eta onenen partaidetza lortu zuten... Basarri, Lasarte, Oranda... Txapelketari muzin egiten zioten danak parte artu zuten sari onetan.

      Amasei bertsolari onenak aukeratu zituzten eta bi igandetan ospatu ziran jaialdiak. Lenengo igandean zortzi kanporatzen ziran eta urrengoan beste zortzirak jokatzen zuten sariketaren finala.

      Bertsoak kantatu ondoren epaimaikoek puntuazioa gizon bati ematen zioten eta onek arbel batean denen bistan jartzen zuan. Epai maikoak auek izan ziran: Juan Mari Lekuona, Xabier Amuritza, Pedro Diez de Ulzurrun, Emile Larre, Jose Mari Iriondo (gai jartzaille).

      Finalera pasatu ziranak auek izan ziran:

Basarri

Xalbador

Lasarte

Uztapide

Lopategi

Mattin

Mitxelena

Arozamena

      Hamar puntu baiño gutxiago alkarri ateratzen bazioten sariak partitu egingo zituzten eta alaxe gertatu zan. Bi lenengoak 75.000 pta. eraman zituzten naizta Basarrik sariketa irabazi.

      Onekin bukatu ziran txapelketa eta sariketa guziak... (gazteenak ezik).