Saltar al contenido

Título y logo de la página

Ondarea guztiona delako
 
Mostrar/ocultar menú principal de navegación
Bertsoaren haria Hernanin
Estitxu Eizagirre Kerejeta, 2014

 

gaiak

BERTSO PAPERAK

 

 

ERBIAREN BERTSOAK. SANTA KRUZ

 

      Ama Birjiña Kontzezioko egun batez, bere terrenoai buelta ematen zijoala, sagasti batean erbia lotan zegoala ikusi zuan. Etxera etorri, bere pistoizko eskopeta artu ta sagastira joan zan berriro, ixil-ixilik. Erbia lengo tokian arkitu zuan, lotan oraindik ere. Tira dio, bañan su artu ez... Tximinetaren otsarekin, berriz, erbiak esnatu ta alde egin zuan, tximista bezin azkar, eiztaria esku utsik gelditzen zala.

      Andik, naigabea kentzera-edo, sagardotegira joan zan gure bertsolaria. Erbiarekin zer pasa zitzaion lagunai kontatu zien, da auek, gertaera arek bertsoak jartzea merezi zuela, da arren da arren jartzeko asi zitzaizkan. Baita jarri ta paperetan inprenta-arazi ere. Lenengo txandan, 1.000 paper atera zituan. Ta oiek artuta, Donostira joan zan seme zaarrena, Jose. Paperak, bosna xentimo ematen zituan, baita egun artan bertan, guzi-guziak saldu ere. Orduan, beste 1.000 paper inprentatu zituan, da Tolosara joan zan saltzera. Baita emen ere guziak saldu. Zoritxarrez, ordea, bi milla paper oietatik ale bakar bat ere ez da gure eskuetaraño etorri.

      Bertsoak, emen jarri degun eran, Tolosa’ko Baleriano Mokoroa zanak eta Pedro Santa Cruz’en semeak, Gregoriok, buruz zekizkiten bezela daude, bien artean sailla osatuta, bertso baten erdia izan ezik, irakurleak ikusiko duanez.

 

        1

Para biar nituzke

zenbait bertso berri,

Adunan zer pasa dan

itzegiñez garbi;

nola peatu didan

erbi batek neri,

jakiñ nai dituena

atenditzen jarri.

 

        2

Birjiña Kontzeziyoko

arratsaldian,

rejistruan nebillen

nere sagastian;

erbi bat ikusi det

sasi-bazterrian,

lo etzanda dagola

patxara ederrian.

 

        3

Etxera joanda ekarri

nuan eskopeta,

baita ustez erbiyari

ederki apunta;

be ankai tira niyon

ta ederki salta,

surikan ez dit artu

pistoia ez lertuta.

 

        4

Tximenetaren otsa

entzun duanian,

denbora asko ez du

pasa sasi-pian;

beldur enemigon bat

ote zun gañian,

gutxienaz salta da

larogei oñian.

 

        5

Lurra jo duanian

ai aren abira!

junturak bigun zeuzkan

itxurak badira;

aldapai gora ekin

diyo ensegira,

etzan luzaro egon

atzera begira.

 

        6

Sagastian jetxita

laster zan soruan,

golde bat lur pasa du

lenengo saltuan;

gero boteka asi da

a pie-ka juntuan,

“ez natxiok iretzat”

ark bere goguan.

 

        7

Alako martxarikan

zuanik erbiyak,

sinistuko ez nuen,

orra esan egiyak;

arin zeramazkiyen

anka ta ipurdiyak,

laster ein ditu nere

bistako aldiyak.

 

        8

Itxoiteko esan nion

bañan etzan jira,

errespuesta eman balu

utsa zan sikira;

ni mogitu baño len

joan zan urrutira,

ez agur ta ez ariyo

egin dit partira.

 

        9

Erbi ura ez dago

nigana koleran,

sano utzi deralako

oraingo bolaran;

ark esango du: “Pedro,

zer gizon ona dan!”,

ain gaizki tratatua

apenas juana dan.

 

        10

Neri suak utsegin

eztu egin negarrik,

ondorian atera

bai salto ederrik;

belarriak erne dauzka,

listo anka gorrik,

San Gregorioi ez dauka

promes in biarrik.

 

        11

Arrapatu ezkero

balitzake nork jan,

ai zer kazuelakada

ederra dadukan!

.....................

.....................

 

        12

Orra amabi bertso

para erbi bati,

iltzia uste nun baña

sano da nigati;

zerri aulak ezkurra

amets oi du beti,

jan nai genduan baña

egin digu tati!

 

[Antonio Zavala, Hiru bertsolari]

 

 

(1889) “DESGRAZIA BAT SUZEDITU ZAT...” PATXI BAKALLO

 

      Bertso auek Argentina’n inprenta-arazi zituan Patxik. Kanta-papera, Isaak Lopez-Mendizabal jaunak bialdu zidan andik. Onako moldiztegi ontan argitaratua da: “Tipo. Lito. La Nueva Central Piedad 1041“.

 

        1

Milla zortzireun larogei eta

beatzigarren urtean,

desgrazia bat suzeditu zat

Buenos Aires’ko partean;

egun aretaz oroituko naiz

biziya dedan artean,

mediku ona ez banu izan

sartua nitzan lurpean.

 

        2

Alanbre batek enredatuta

makur bota det pausua,

kosta zitzaidan nere gorputza

lurretik ezin jasua;

espalda atera bi tokitatik,

ausia neukan besua,

asko pentsatzen ez nuen bañan

zer ordu lastimosua!

 

 

        3

Pedro San Martin deitzen dioten

mediku kuranderua,

ez da posible arrapatzia

gizon bat leialagua;

puñu azkarrak, jakintsua da,

kariñoz ere berua,

nere partetik bizi bedi ongi,

iltzen danean zerua.

 

        4

Lastimatuta dagon gizonak

dauzka alderdi laburrak,

Don Pedro jaunai abisatu diot

ausi ditudala ezurrak;

alde batera etortzia nai,

bestetik berriz bildurrak

pasa bezela kontatzen ditut,

oiek ez dira gezurrak.

 

        5

Etorri eta abiatu zat

“Zer dezu, Patxi?” galdezka.

“Len zuzen zeuden ezur pobriak

ona nun dauden trabeska.”

Ikusi eta kontestatu dit:

“Ez ikaratu, deus ezta.”

Nere goguan: “Naiago nuke

atzo bezela baneuzka!”

 

        6

Pedro San Martin famatua da

Amerikako lurrian,

neonek prueba ikusia naiz

nere begien aurrian;

probatu eta jakiten dira

mediku azkarrak nor dian,

zenbait lekutan gertatu banitz

ez negon leku txarrian.

 

 

        7

Akordatzeko moduan ditut

egun artako pausuak,

sufritutzeko sortua naiz ni

samiñak eta gozuak;

ez izan arren prezisamente

terreno peligrosuak,

uste ez diran parajietan

badaude estrapozuak.

 

        8

Arras batian gertatu banitz

beste askotan bezela,

testimonioz sortuko zuten

Bakallo mozkorra zala;

egun argitan suzeditu zan,

lanian ari nitzala,

ordu gaiztuan allegatzetik

jainkoak guarda gaitzala.

 

        9

Bertutiaren indarrak dira

gugandik diperentiak,

ori sinisten ez duten denak

dirade inozentiak;

naiz izan bitez gizon azkarrak,

igual komerziantiak,

gure jainkoak nai duen artean

gerade balientiak.

 

        10

Esan dirade alanbre orri

eskapatu izan banio,

... zi galduak izaten ditu

edozein erremedio;

datorrenari ongi etorri,

dijuanari adio,

pazientzia artu biarko det,

bestenaz eztu balio.

 

        11

Bestek jana eman, bestek bestitu

lotuta nagon lekuan,

geienaz ere ala jartzen da

lapur andi bat zepuan;

besua ausita, triste burua

nenguan klase bajuan,

iñoiz aisago kaminatu det

Buenos Aires’ko kanpuan.

 

        12

Amaika salto ibiliya naiz

errioan ta legorrez,

askok bezela banidaderik

ez det izandu indarrez;

franko manejuz gobernaturik

gorputza obeto biarrez,

familia dena aunditua det,

ez daukat aurrik negarrez.

 

        13

Berrogei ta emezortzi urte

kunplitzen zaizkit Urrian,

asko ikusteko sortua naiz ni

mundura larru gorrian;

ni gertatu naiz mendian eta

igual plazaren erdian,

nik ainbat kopla botatakorik

gutxi da Euskalerrian.

 

        14

Ezurra ausita lastimosoa da

gizon zarraren erida,

ni bezela iñor gertatzen bada

egon zaitezte begira;

istanpatian atrasatu det

bizimoduko segida,

paseak pasa, konforme nago,

orain sendatzen ari da.

 

        15

Paper batian ortxen dabiltza

amasei bertso berriak,

marka aundirik ez lezake egin

gizon beso-elbarriak;

bestela etzuten ikasiko ere

parientien erdiak,

izenetikan jakin dezaten:

Patxi Bakallok jarriak.

 

        16

Azkenerako kalkulatu det

bertso batzuek saltzia,

nai det jendeak zertako diren

abertentzian jartzia;

mediku eta botika eta

sangijuela eta partxia,

bentaja aundia dator neretzat

orrekin pagatutzia.

 

[Antonio Zavala, Hiru bertsolari]

 

 

BETROIARENAK. XENPELAR (1835-1869)

 

Bertso berriyak jartzen

orain naiz abiyan,

predikatzera nua

Euskal-erriyan;

betroi batartu nuen

Ernanin feriyan,

galantziya egingo

zuela agiyan;

tristura begiyan,

beti auleriyan,

ez aren premiyan

nere fameliyan;

Senpelarrek dakizki

Errenteriyan.

 

Ostegun joan danian

amabost Ernaniñ

betroiaren tratua

genduen egiñ;

Inaziyo saltzalle,

erostuna Fermiñ,

emeretzi ezkutu

geniyon eragiñ;

sabelian du miñ,

iñork ase eziñ,

artuari muziñ,

eztu nai edoziñ;

atzetik biar ditu

zazpi medeziñ.

 

Informe txarrak dira

orrentzat auzotik:

espalda ateriya,

urgun besotik;

eztula ta antziya

ukullo-zokotik,

desterratuko nuke

nik nere bototik;

amarra lepotik,

grilluak orpotik,

makillaz ondotik

jotzen det gogotik;

etzaio ajolarik

ezerengatik.

 

Oraindik gaztia da:

ogei ta sei urte;

ernari omen ditu

bost illabete;

nik eztiyot igertzen,

ala esan dute,

gezurra baldin bada

engañatu naute;

aragiya aparte,

ezurretan torpe,

zañak dauzki fuerte,

zeñek nai du merke?

zikiro baten truke

emango nuke.

 

Kara iguala du

aurrian ta atzian,

basurdia diruri

zutik jartzian;

konsuelo bat daukat

nere biotzian:

bizirikan gelditzen

bada Ilbeltzian,

ori umatzian,

esnia etxian,

gazta abatsian,

gazura arratsian;

belarrak gizenduko

du Maiatzian.

 

Zure arboletikan

datorren loria,

frutua konserbatzen

pare gabia;

umatzen baldin bada

ai zer poderia!

guardatuko diot

bere onoria;

orren koloria

beltza ta moria,

juan zaio floria,

lenago obia;

nere fameliyaren

ondadoria.

 

Begi bat itxua du,

adar biyak motzak,

krisellua dirudi

aren kokotzak;

ikaratutzen gaitu

eztularen otsak,

burlaka asi zaizka

elizatik ontzak;

sano dauzka ortzak,

agiña zorrotzak,

tristura biotzak,

dantzan dabill otzak;

eztiyo onik egin

leku arrotzak.

 

Borroka dabillela

juan zaizka adarrak,

eziñ sujetaturik

bere indarrak;

lurrera botatzen du

euliyaren kargak,

talentu onak dauzka

nere betroi zarrak;

jendiaren farrak

ez dirade txarrak;

ganadu elbarrak

juntura igarrak;

burruntziya diruri

aren bizkarrak.

 

Nere betroiak ez du

auko loalia,

egunero nai ezik

ogi-alia;

alare eziñ jaso

lepoko jualia,

buruba makurtuta

zerbaiten galdia;

aren zaldalia

ezta debaldia,

gauza onen zalia,

bizkotxo jalia;

malezi asko duen

arrantzalia.

 

Buruba jarri zaio

lurrera begira,

belarriyak zintzilik

ai zer segira!

albaitero guziyak

ikaratzen dira,

zeñek sendatuko du

orlako erida?

bajatzen ari da

irutatik bira;

au nere perdida,

nork nai du erdira;

bañan eztet eman nai

Euskal-errira.

 

Urtiak gallendu ta

ajiak azaldu,

daukanak obe zuen

artu ezpalu;

etxetikan kanpora

eziñ det bialdu,

joka asten naiz bañan

laister urrikaldu;

aragiya galdu,

larrua ona du,

ezurrak onradu;

frantzesak nai badu,

laban-kirtenetako

obe detsaldu.

 

Orra bertso berriyak

Senpelarrek para,

askok jakin dezala

nere euskara;

ustez alabatu det

betroiaren kara;

ukulluan eztulka

pasatzen du gaba;

au gure ikara,

sano du ijara,

guziya tripara,

orlakua zara;

desterratu nazazu

gezurra bada.

 

[Bertso jarriak, Xenpelar. Auspoa, 1969. Klasikoen gordailua]