Urumea bailaran zehar
4. ONDORIOAK
Urumea ibaia, bere ibaiadarrekin batera, Eskualdeko eta, bereziki, Hernaniko bizitza ekonomikoaren protagonista izan da. Beraz, nekez uler genezake herri honen egungo egoera soziala eta ekonomikoa, azken mendeetan izandako bilakaera lehenago baloratu gabe.
Bien arteko lotura oso estua izan zen, eta hernaniarren industriak, iraganean, burdinola eta erroten artean hogeita hamar ingenio hidrauliko baino gehiago, mugitzeko baliatu zuen bere indarra. Kontzentrazioa hain handia izan zen, ezen Urumea Bailara Euskal Herri osoan dentsitate handieneko ibai-ibilguetako bat dela esan baitezakegu. Horri esker, Hernani eta bere bizilagunak, garai hartako garapen ekonomikorako, polorik nabarmenetako bat izango dira. Aldi baterako distira, ordea, funtsean bi mendez luzatuko dena (XV. eta XVI. mendeetan, oro har), baina XVII. mendearen erdialdetik aurrera apur bat behera egingo duena, lozorro-fase batean sartu zen. Tamalez, makina horietako askoren oroimena ezabatu egin da denborak aurrera egin ahala.
Ezin dugu ahaztu, gainera, Urumea ibaiak Probintziako bide-bilbaduraren barruan duen garrantzia. Lurreko bide-sare egokirik ez dagoenez, ibaiak, batez ere azken tarteetan, benetako “garraio-autobide” bihurtuko dira nabigagarriak ziren tarteetan (17 km inguru Urumearen kasuan, Santa Katalina eta Ereñotzu artean). Haren ibilgua, salgaiak eta produktuak garraiatzeko plataforma arin bihurtuko da, probintziaren barrualdearen eta Donostiako portuaren artean, edo alderantziz. Bide-sare hori ibai-portu batzuen bidez antolatuko da, dagozkien ontziralekuez gain, dagozkien tasak kobratzeko pisu eta establezimenduez ere hornituta.
XIX. mendearen sarrerarekin (bereziki bigarren erdian), siderurgia tradizionalak izandako krisiak orain arte indarrean zegoen ekoizpen-eredua erabat kolapsatzea eragingo du. Horrela, lurruna sartuz, makinak ohizko panoramaren aurrean (giza indarra eta/edo animalia-indarra eta indar hidraulikoa) eragiteko erabilitako indar eragilearen oinarriak erabat aldatzen dira.
Industria-ekoizpenaren egoera globalki berritzeak isla izango du, halaber, ikuspegi horren ia erabateko modernizazioan. Horrek ekoizpen-sektore berri batzuk ekarriko ditu, sozietate berri horren isla direnak (paper-fabrikak, zementu-fabrikak, irin-fabrika industrialak, etab.). Jarduera horiek substratu indartsu bat sortuko dute, eta horren gainean ernetuko da, oraintsuago, egungo ekoizpen-sare industriala. Uraren erabilera erabat askatzeak ekarriko du aldaketa hori, tokiko eliteek eta kontzejuek aprobetxamendu horien gainean erabilitako monopolio tradizionala hautsita.
Horiexek izango dira Lehen Industria Iraultzaren oinarriak, eta horrek erabateko aldaketa ekarriko du euskal Gizartean. Hala ere, azken planteamendua zehaztu egin behar da, energia hidraulikoaren benetako pisua funtsezkoa izaten jarraitu baitzuen Gipuzkoaren (eta Hernaniren) kasuan. Pisu hori, hala ere, pixkanaka gutxitzen joango da hurrengo hamarkadetan, Gerra Zibilaren aurreko uneetan pisu ia sinbolikoa izateraino.
XIX. mendearen amaieratik eta XX. mendearen hasieratik aurrera energia hidroelektrikoa sartu eta zabaldu izanak erabat irauliko du ekoizpen-panorama hori, eta herritarren eta industriaren esku jarriko du energia-iturri guztiz eskuragarria. Zabaltze horren emaitza izango da, zentral hidroelektrikoen kopuru handi bat eraikitzea Urumean zehar (6). Iturri hori, denborarekin, dibertsifikatu egingo da, eta Gerra Zibiletik aurrera haren ordezkagarritasuna murriztuko da, 1960ko hamarkadan maila oso baxuetan geratu arte. Oraintsuago, energia-iturri horren zereginari heldu zaio berriz ere, nahiz eta beste ekoizpen-parametro batzuetan, eta non Hernanik gaur egun ez duen adierazgarritasunik.
Oro har, ikusi ahal izan dugun prozesuari esker, Urumea ibaiak (eta ibaiadarrek) Hernaniko eta bere Eskualdeko iragan industriala marrazteko orduan izan duen funtsezko papera berretsi dezakegu. Haren presentziarik gabe, eta, batez ere, indar hidraulikoaren aprobetxamendu intentsiborik gabe, ezin da ulertu biztanleriaren egungo garapen industriala, nahiz eta gaur egun paper hori ia lekukotasunezkoa izan. Hernani eta Urumea estuki lotuta egon dira, eta batak izandako bilakaera ezin da bestea gabe ulertu.