El patrimonio de Hernani

Hernaniko industria-ondarea
Urumea bailaran zehar

Miren Garcia Dalmau / Alfredo Moraza Barea, 2020

Hasiera Aurkibidea

19. Osiñagako portua | 20. Osiñagako errota | 21. Osiñagako zentral hidroelektrikoa

20
OSIÑAGAKO
ERROTA

KOKAPENA

UDALERRIA: Hernani

KOORDENATUAK (U.T.M.): x 583625, y 4789387, z 11,25 (errota)

x 583737, y 4789952, z 15,60 (presa)

IBAIA: Otsuaneko erreka

Izen bera daraman Osiñaga auzoan kokatuta dago multzoa, Otsuaneko erreka eta Urumea ibaiaren arteko bidegurutzean, azken ibai horren meandro zabal batean. Eremura sartzeko, Portuko auzotik Urumea ibaiaren ia paraleloan doan Lastaola eta Ibarluze industrialdera doan tokiko errepidea hartu behar da.

Multzoa, Haranean zehar banatuta dauden antzinako industria-eraikuntzek osatzen dute, eta ia ez dago ebidentzia garrantzitsurik, iraganeko oroimena izan ezik. Errota hau salbuespena da.

DESKRIBAPENA

KONTSERBAZIO EGOERA: Aurri-egoeran dagoen eraikina. Presa eta kanala egoera onean daude

BABESA: Balizko Arkeologia Gunea (Buletina: EHAA 124 zbka. 1997.02.21)

HHPASB (Arkitektura). IV. Motako Babes Erregimena: Fitxa IV.24 Osiñagako Errotako Presa eta Ubidea

HHPASB (Arkeologia). Presuntzio Arkeologikoko Guneak. Fitxa A-4.8 Osiñagako errota. D Gakoa

Osiñagako errotaren hondakinak eta haren azpiegitura oso modu partzialean kontserbatuta daude, egoera txarrean eta erabat deseginda. Errota hau, Osiñaga baserri zaharraren hondakinen parean zegoen, errepidearen beste aldean.

Oinplano triangular irregularreko antepara mantentzen da, gaur egungo Presagain baserriaren azpian, 30x16 metroko neurrikoa eta 4 metroko altuerakoa. Harlangaitzezko horma arrunt batez eta eskantzuetan kateatutako hareharrizko harlanduz egina. Kanpoko paramentua zementuz entokatuta dago, eta hori guztia landaretzak partzialki ezkutatzen du. Barrualdea, gaur egun, higaduraz beteta eta landaretzak ezkutatuta dago, beraz, ezin dira haren ezaugarriak zehaztu. Antepara hori 1960ko hamarkadaren amaieran indartu zen, herritarrei edateko uraz hornitzearren. Horretarako, hodi metaliko bat jarri zen, hormigoiz forratua, Iparraldeko horma hautsiz, oraindik ere lurperatuta dagoena. Ekialdeko frontean (errepiderantz), kostata ikusten da hustubidearen hasiera arku batekin eta antepara horren gainezkabideetako bat. Soberako ura egungo errepidearen azpitik mugitzen zen, hasierako zatian hareharrizko harlanduz egindako ganga jarraitu baten bidez eta baserritik hurbilen dagoen aldean lauzak zituen ganga batekin, 135 metro inguruko garapenarekin. Lurperatutako kanal hau 1994an erregistratu zen, baserritik hurbilen zegoen aldea hondoratu zenean uholde gogor baten ondorioz.

Presa zeharka jarrita dago Otsueneko errekan zehar, Errotaranbekoa baserriaren hondakinen parean. Presa zuzena da, grabitatezkoa, eta ebakidura angeluzuzeneko profil bat du, zuzenean azaleratze harritsu naturalaren gainean zurkaiztua. 16 metroko luzera du, 1,40 metroko zabalera koroan, metro betekoa oinarrian eta 1,10 metroko altuera. Harlangaitzezko horma oso irregular batez egina dago, zati batean zementuz entokatua, eta, eskuineko ertzeko aldean, zementuzko beste batez ordezkatua, non enkofratuaren taulen markak ikusten diren. Erdiko zatian, hormak 50 cm-ko zabalera duen tarte bat du metalezko gidaridun uhate batekin, jatorrizko erregulazio sistema errazteko. Goialdean, hareharrizko lauza handiak dituen erremate bat du, zabalera handikoa (26 cm), lauan jarrita eta nabarmen ateraz ur behera gelditzen den aurrealdetik (35-40 cm inguru), ur-jauziaren efektua eraginez, ura hormatik urruntzeko.

Ur-hargunea ezkerreko ertzean dago, presaren ondoan, eta 3 metroko zabalerako metalezko sareta batez osatuta dago. Sareta hori zementuzko enkofratu batean dago egokituta, lurraren sostengurako lehorreko harlangaitzezko horma arrunt baten azpian. Deribazio kanalak, guztira, 556 metroko luzera du, horietatik lehen 65 metroak lurpekoak direlarik. Ubidearen gainerakoa aire zabalean geratzen da, mendi-hegalaren kontra irekitako zanga baten bidez. Zementuz entokatutako harlangaitzezko horma batez forratuta daude zanga horren alboak, 1,50 metroko zabalera eta 0,70 metroko altuera duen sekzio angeluzuzena du. Trazaduran bi gainezkabide ditu eskuineko aldetik.

DATU HISTORIKOAK

GARAIA: Erdi Aroa/Aro Modernoa/Garaikidea (...1540/1968)

BESTE IZENAK:

Osiñagako errota XVI. mendearen erdialdetik gutxienez funtzinamenduan dagoela dokumentatuta dago. Lehen erreferentzia 1540. urtekoa da, eta Urnietako Udalak eta Juan Martínez de Ereñotzuk (Berrasoetako oinetxeko jebeei erosi zienak) ^[58] partekatzen dute haren jabetza. Ereñotzuko ondasunak mende horren erdialdean judizialki exekutatu zirenez, erdia San Agustin Monasterio hernaniarrarentzat izango da (Ayerbe 2015: 252-255). Azken honek 1602. urtera arte mantendu zuen bere jabetza baina urte horretan Martín Erauso Egurrolaren alde besterendu zuten, bere kudeaketa guztiz defizitarioa baitzen (“benia a perder mucho de sus açimientos de forma que en cada año, hecha quenta, se gastava mucha mas cantidad en los reparos y hedifiçios que se hazian en el que la renta dava”)^[59].

Bi jabeek elkarrekin jarraitu zuten errota errentan ematen hurrengo hamarkadetan eta beharrezko konponketak egiten, XIX. mendearen hasieran (ziurrenik Gerra Napoleonikoen testuinguruan) Urnietako Udalak bere erdia beste zatiaren jabeari (Jose Lorenzo Larburu) saldu arte.

XIX. mendearen erdialdeko datuen arabera, errota honek artoa ehotzeko bi harri pare zituen ^[60].

XX. mende hasieran, jabeek errotaren ekoizpena energia elektrikoaren ekoizpenarekin osatu zuten, Osiñaga baserriaren ondoan Zentral Hidroelektriko berri bat eraikiz.

Errota hori 1968. urtera arte egon zen jardunean, Udalak errentan eman zuen arte aprobetxamendu desberdinekin batera, herritarren edateko uraren eskasia arintzeko. Hasiera batean behin-behineko neurria zena hainbat urtez luzatu zen, ura anteparatik Karabeleko ponpaketa-estaziora bideratuz, lurpeko hodi baten bidez ^[61].

[58] GPAH. III/915 sorta, 52 orr. (1540.03.29).

[59] GPAH. III/1.001 sorta, 355-365 orr. (1602.06.19).

[60] HUA. H 608 esp.

[61] HUA. 1.125-15, 2.187-07 eta 956-08 esp.