—bertsolariak—
PABLO JOXE ARISTORENA LASA
1968an Kardaberaz kalean jaioa
Iruñean bizi da
Argazkia: Estitxu Eizagirre.
ETXEKO GIROA
Banuen aitona bat, Pablo Lasa, oso bertsozalea zena. Uztargilea zen eta Atzietan zeukan bere lantegia. Bertso asko entzuten genizkion aitonari. Handik zerbait etorriko zen.
1981. HASIERAK
1981ean izan zen I. Eskolarteko Txapelketa. Ordurako, Urumea ikastolan bertsolaritza lantzen genuen Joseba Labururekin eta Joxe Mari Gabiriarekin. Urumeatik ume talde bat joan ginen Baldako saio hartara, ikasitako bertsoak abestera: Jon Eizmendi, Joxe Mari Aizaga, anaia Juan Batti Aristorena, Niko Lizeaga... Nik 12 urte nituen. Egun hartan liburu bana eman ziguten opari eta 2.000 pezeta.
Ordurako Xabier Amuriza bertso ikastaroak ematen hasi zen, eta Hernanikoa urte hartan bertan azaroan izan zen. Ni ikastaroko gazteena izan nintzen. Izena ematera joan nintzen eta udaletxeko idazkariak, Pilar de Simonek, ezetz esan zidan, txikiegia nintzela. Ez zitzaidan batere gustatu, eta alkatearengana, Juanjo Uriarengana joan nintzen eta gertatutakoa azaldu eta esan nion “hau ez da posible! nire ilusio guztiarekin etorri naiz eta!” Juanjo Uria nirekin etorri zen eta izena eman nuen. Hala, Eskolarteko Txapelketan jaso nituen 2.000 pezeta haiek inbertitu nituen Amurizaren ikastaroan. Ehundik gora lagun bildu ginen astearte arratsero, azarotik abendu erdira arte. Xabier Amurizak izugarrizko glamourra zeukan eta komunikatzeko gaitasun itzela: denak inplikatzen zituen jarritako ariketetan.
ASTEARTETAKO TALDEA
Ikastaroa bukatu zenean, Iñaki Aranzadi apaizak esan zuen mereziko zukeela Hernanin jarraipenik ematea. Taldea osatu zen, eta asteartero biltzen jarraitu genuen, Udaletxeko azken solairuko sala handi batean. Oso talde handia zen, jendea ahal zuenean etortzen zen, inolako loturarik ez zegoen borondatea salbu. Askotan eta askotan Joxe Mari Mujika “Anatx” eta biok bakarrik bildu izan ginen.
Urtean behin edo bitan Benta-Berrira joaten ginen, egun pasa. Aurrena pilota partida egiten genuen, gero bazkaria eta ostean gure arteko txapelketa.
SAKRISTIAKO BERTSO ESKOLA
Garai hartan monagiloa nintzen. Larunbatetan, Iñaki Aranzadik arratsaldeko 18:00etako meza eman ondoren, sekulako bertso saioa egiten genuen Hernaniko parrokiako sakristian. Hor bertsotan aritzen ginen Iñaki Aranzadi, Manuel Beraza apaiza, eta hiru monagiloak: Joxe Domingo Lopetegi, anaia Juan Batti eta ni. Joakin Dorronsorok noizean behin punturen bat botatzen zuen eta entzule pribilegiatua izaten genuen don Eusebio parrokoa, bere pipatzarra errez. Jo eta fuego aritzen ginen bertsotan, niretzat sekulako entrenamendua zen.
Askotan sakristiatik Kristina Egigurenen etxera joaten ginen, Iñaki Aranzadi han bizi baitzen. Kristinak sekulako afariak jartzen zituen eta hor jarraitzen genuen bertsotan. Kristinaren etxea pieza klabea izan zen. Askotan Jon Eizmendi eta biok izaten ginen han afaltzen eta kantuan. Aranzadik bere soldataren zati handia horrelako afaritan jartzen zuen. Afaloste horietan ohorezko entzule bat izaten genuen: Iñakiren anaia Dionisio Aranzadi, Deustuko Unibertsitateko errektorea. Jon Eizmendi eta biok mutikoak ginen, eta Iñaki Aranzadiri esker lortzen genuen etxean baimena halako ordutan erretiratzeko.
1982. BOOMA
II. Eskolarteko Txapelketan, Jon Eizmendik eta biok sari bana jaso genuen. Gure belaunaldikoak dira Sarasua anaiak, Felix Iñurrategi, Xabier Euzkitze, Arantzazu Loidi, Jon Iñaki Izarzelaia, Danel Goikolea, Aitor Arbelaitz oiartzuarra... 1982ko txapelketa horren ondoren, udara hartan eman zen fenomeno bat izan zen haur-gazte bertsolarien saioak antolatzea. Sekulako saio pila antolatu ziren Gipuzkoa, Bizkaia eta Nafarroa iparraldean.
Nik 13 urte nituen eta Jon Eizmendik 12. Uda hartan Hernaniko auzoetako festetan 10 saio egingo genituen. Oiartzunen beste saio mordo bat, Aranon, Goizuetan, Donostian ia auzo guztietan... Gipuzkoako beste zenbait herritan eta Bizkaian ere ibili ginen.
Bazirudien zernahi gauza antolatuta ere, bertsoak tartean behar zuela. Gehiegizkoa izan zen. Uda hartan igual egingo genituen 80-90 saio, ia egunero. Neurria galarazi zigun, agian denbora baino lehenago nekarazi ninduen.
Donostiako Marianistetan ikasten nuen eta bula bereziak izaten genituen batera eta bestera kantatzera joateko. Uztapideren hiletara bertsotara joan ginen Jon Eizmendi eta ni! Gaurtik ikusita oso frikia iruditzen zait, nire seme-alabei ez nieke utziko. Baina orduan hala gertatu ziren gauzak.
KANTULAGUNAK
Normalean beste gazteekin aritzen ginen, eta noizean behin helduekin ere kantatzen genuen.
Ilusio berezia egin zigun Hernaniko plazan egindako saioak. Bertan kantatu genuen Joxe Mari Mujika “Anatx”, Jon Eizmendi eta hiruok, Xabier Amuriza, Jon Lopategi eta Lazkao Txikirekin. Gu bezalako mukitsu hasiberrientzat horiekin kantatzea izugarria zen! Lazkao Txikirekin beste pare bat saio ere egin genituen.
1985-86an besteak beste Sebastian Lizaso, Mikel Mendizabal, Millan Telleria eta Anjel Mari Peñagarikanorekin aritu ginen.
NAFARROAKO BERTSOLARI TXAPELKETAN
Iruñera bertsotan egiten genuen ikasle andana iritsi ginen: Nikolas Izeta, Felix Iñurrategi, Manu Gomez, ni... gipuzkoarrak denak. 1988an Nafarroako txapelketan parte hartzera gonbidatu gintuzten eta han atera ginen. Mixel Xalbadorrek irabazi zuen txapela, baina ni ere zori zorian egon nintzen. 19 urteko kanpoko batek Nafarroako Txapelketa dantzan jartzea oso desegokia izan zen. Antolatzaile aritzen zen Eugenio Arraiza eta esan zidan “agian komeniko da datorren urtean zu ere antolatzen aritzea, baina ez parte hartzea”, “bai, bai, lasai” erantzun nion. Nik ez nuen gehiago parte hartu. Nafarroako Bertsolari Elkartean aritu ginen lanean Lontxo Aburuzarekin, 1990 arte edo, saioak antolatzen eta gazte sariketen bidez Nafarroako bertsolari gazteen mugimendua bultzatzen (Estitxu Arozena, Xabier Silveira...). Iruñeko kazetaritza ikastaroak burutu eta orduan utzi nuen Elkartea eta baita bertsoa ere.
1987ko Nafarroako Txapelketako kanporaketan.
Ondoan Felix Iñurrategi eta Joxe Fermin Argiñarena dituela.
Argazkia: Argia.
TXAPELKETAK
|
Gipuzkoako Kanporaketa |
1988 |
|
|
Nafarroako Txapelketa |
1987 |
Finalista |
|
Nafarroako Txapelketa |
1988 |
Finalista |
|
Txapelketa Nagusia |
1989 |
Azken-laurdenak |
BAT-BATEKO SARIKETAK
|
Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa |
1982 |
Txapeldun (txikitan) |
|
Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa |
1984 |
Finalista (handitan) |
|
Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa |
1985 |
Finalista (handitan) |
|
Gipuzkoako Eskolarteko Txapelketa |
1986 |
Txapeldun (txikitan) |
|
Artxanberri Saria |
1984 |
Txapeldun |
|
Lizardi Saria |
1985 |
Txapeldun |
|
Osinalde Saria |
1985 |
Txapeldun |
|
Xenpelar Saria |
198 |
Txapeldun |
BERTSOA UTZI
Hainbeste, hainbeste ibili ginen, ze bertsoz ase nintzen. Denak ere entrenamendu oso onak ziren, baina pentsa zer saturazio maila nuen: Asteartetan udaletxean biltzen ginen bertso eskolan, larunbata goizetan Urumea ikastolak bertso eskola antolatu zuen, bertako ikasleentzat. Oarson zituen lokaletan biltzen ginen Joxe Luis Urdangarin, Iñaki Zelaia, Jon Eizmendi... Larunbata arratsaldetan, meza ondoren, sakristiako bertso saioa egiten genuen. Larunbata askotan sakristiatik atera eta Kristina Egigurenen etxera afaltzera, eta hor beste saioa... hori bai, oso gustura ibiltzen ginen denetan, lagunarte zabala genuen...
Horri gehitu, gainera, 1982an izan zen booma, ume eta gaztetxo denok asko ibili ginen. Ez dut uste 12-13 urteko ume batentzat egokiena denik. Ordukoetatik ez dakit egun inork bertsotan jarraitzen duen.
Bestalde, kazetaritza ikasketak egiten ari nintzela kanpora ateratzen hasi nintzen, Frantziara, Alemaniara... konturatu nintzen gazte bezala banituela ezagutu nahi nituen beste esparru batzuk. Ordurako bertsoa utzia nuen, baina 1991-1992an seminariora sartzea erabakigarria izan zen, orduan dena utzi bainuen. Agian erradikalegi utzi nuen bertsoa.
BERTSOAK EMAN DIDANA
Aukera izan nuen Euskal Herria ongi ezagutzekoa eta harreman asko egin genituen. Asko ibili nintzen Ipar Euskal Herrian, asko. 80ko hamarkada bukaeran egindako harremanak mantentzen ditut. Hori da bertsotatik gelditzen zaidana. Besterik apenas. Noizean behin punturen bat botatzeko gai naiz, gehiago ez.
1989ko Euskal Herriko Txapelketan.
Argazkia: Argia.
IKASKETAK ETA BIZILEKUAK
Iruñean kazetaritza ikasi nuen. Teologia ikasketak Donostiako seminarioan hasi nituen eta 1996an Madrilera joan nintzen. Ikasketak bukatu eta ez apaiztea erabaki nuen. 2002an Parisera joan nintzen eta 2010ean itzuli nintzen Iruñera. 14 urte bizi izan naiz Euskal Herritik kanpo.
LANA
Batez ere kazetari lanetan aritu naiz eta dokumentalista. Parisen Euskal Etxean aritu nintzen bolada batez lanean eta finantza munduan beste pare bat urtean. Egun Eugenio Arraizaren morroi egiten dut lan. Bere memoriak idazten ari da eta memoriak dokumentatzeko agiriak bilatzen dizkiot, testuak zuzendu...
Argitaratutako liburuak: Nafarroako bertsolaritza. Nafarroako Gobernua, Iruñea.
Liburu hori 1991n idatzi zen, korrika eta presaka eta hamar eskurekin. Garai hartan, Bertsolari Egunean bertsolari zaharrak omentzen ziren. 1991koan Teodoro Hernandorena, Emile Larre eta Mariano Izetaren omenaldia egin zen. Hiru horiek izan ziren Nafarroa osoan (Ipar eta Hego Euskal Herrikoan) bertsolaritza mantendu zutenak. Eta omenaldirako liburua idaztera bultza gintuen Eugenio Arraizak. Lontxo Aburuza, Kike Diez Ultzurrun eta hiruok egin genuen, nahiz eta nire izena jarri zen.
1988 Txapelketa Nagusirako
Gipuzkoako kanporaketa (azaroaren 20a, Villabona)
Jubilatuen bidaian doaz eta Joxe Mari Izeta amona ohartu da Pablo Joxe Aristorena aitona gidari bezala doan neska gazteari kinuka ari dela.
Izeta:
Gure aiton koskorrari
lerdea dario,
begiak okertuak
zer erremedio,
neskatxa gazte horri
eginaz adio,
zure amona zaharrak
ez al du balio?
Aristorena:
Noski balio dezu
hala ere apurra,
zergatikan ez egin
neskari agurra,
maitea daukazu hain
azala zimurra,
zaharra naiz baina nahi det
haragi samurra.
Izeta:
Baina zuk zahartzaroa
daukazu baldintza,
beraz ahaztu ezazu
holako langintza,
nahiz ahotik darizun
lerde eta bitsa,
ez zaitu onartuko
alperrik zabiltza.
Aristorena:
Ilusioak egin
gaur bere kontura,
ni ez nau onartuko
ta ez zait ardura,
baina ene maitea
ikustean hura,
zurekin e(g)indakoak
datozkit burura.
Izeta:
Beraz gure bizitza
ez dezu ahaztua,
orain lasaitua naiz
lehen nengon estua
oraindik aurkitzen naiz
amona preskua,
gozatu genezake
luzatu eskua.
Aristorena:
Amonak bota dizkit
hainbeste enbite,
emakumeek ondo
hortan badakite,
oraindik maite zaitut
maite nere maite,
hura kapritxua zan
lasai egon zaite.
1988-08-20 Goizueta, jaialdia
Nolako emakumeak gustatzen zaizkizue.
Sebastian Lizaso:
Askorentzako emakumea
haurrak e(g)iteko makina,
baina neretzat eskubidetan
gizonezkoen berdina,
eta neretzat nik zer nahi detan
esanez hau da mitina:
gizonezkoan hutsegiteak
errez barkatzen dakina.
Jon Lopategi:
Hutsagitetan errez jauzten da
gizonezkoaren jira,
emakumea, maitasun hori,
ez zazu inoiz erretira,
nere bihotza zabal da beti
lore hoieri begira,
eta gehienak gustatzen zaizkit
borondatetsu badira.
Imanol Lazkano:
Emakumeak gure eskubide
berdinetan balirake,
zalantzarikan ez dut batere
denok hobeki ginake,
baina barkatzen jakitez gero
gure hutseginen truke,
apaizek baino barkamen gehigo
eman beharko lukete.
Joxe Fermin Argiñarena:
Gure andreak, lagun Lazkano,
bazekitek bai barkatzen,
estualditan oso maitakor
nola gaitun besarkatzen,
pikaro samar jokatzen degu
ta horrekin naiz kezkatzen,
sentzila behintzat izan dadila
besterik ez det eskatzen.
Pablo Joxe Aristorena:
Neronek oraindik asko ez dut
emakumeen dotrina,
baina halare egina daukat
maite dudan imajina,
izan dedila euskaldun ona
langilea eta fina,
izan dedila eman bezela
berake(re) hartzen dakina.
Manolo Arozena:
Esijentziak haunditzen ere
ez naiz askorik aritzen,
edozertako tokatu ere
gaur ez da inor harritzen,
tarteka a(r)i naiz lehen daukatena(r)i
ta beste batzuei beitzen,
gutxieneko jakin dezala
arrautza batzuk prejitzen.
Sebastian Lizaso:
Gizonezkoak bakardadean
ez daduka zer eginik,
amarengandik hasi begira
zer degu haren berdinik,
Goizuetako andrezko danak
utzi nahi ditut jakinik,
nahiz ta Lizaso inork ez maite
denak maite zaituztet nik.
Jon Lopategi:
Maitagarriak dira izan ere
nola egun hala gaba,
nahiz ta noizbehinka jartzen diguten
oztopoa edo traba,
geu golfo izan eta aingeru
batzun bila joaten gara,
eta emakume txar asko ez da
norbera gizona bada.
Imanol Lazkano:
Nunbait nahi zuen sentimentuak
guk azaltzea kanpora,
galdetu digu zer ote leike
bakoitzak gustoko lora,
eskerrak bera(r)i galdetutzea
honi ez zaiola gogora,
bestela ziur ginake bai gu
lista hortatik kanpora.
Joxe Fermin Argiñarena:
Emakumeak ez du behar da
inoiz gizonan esklabo,
hori gertatzen baldin bada inoiz
maitasun danak akabo,
emakumearen alde mintza
naiz gaur baino lehenago
nerea ni hainbeste bada ta
ni oso konforme nago.
Pablo Joxe Aristorena:
Konforme dago beraz gizona
zuhurra eta apala,
neronek berriz ez daukat eta
kezketan nabil zabala,
emakumerik ez dut neurtzen
neska orok jakin dezala,
bat maite banu, maiteko nuke
soilik bera dan bezala.
Manolo Arozena:
Emakumeen meritu asko
hartzen ditugu serio,
edo bestela gure ondotik
egingo dute adio,
sentimentutan baikorra nahi dut
edo zer erremedio,
gure erristak aguantatzeko
denak ez dute balio.