Urumea bailaran zehar
14
ERROTABERRIKO
ERROTA
KOKAPENA
UDALERRIA: Urnieta
KOORDENATUAK (U.T.M.): x 582941, y 4789858, z 18.90 (errota)
x 5827772, y 4789790, z 25,60 (presa)
IBAIA: Trankatx erreka
Multzoa Portu auzoa eta Urnietako Igarategi Industrialdea artean kokatzen da, Txankatx errekako meandro zabal batean, Hernaniko mugatik gertu. Sarbidea Portu auzotik Urnietara doan oinezkoen pista batetik egiten da, aipatutako errekaren paraleloan.
Multzo honen kokapena izen bera duen baserriarekin bat dator, eta haren inguruan etxeak eraiki dira.
DESKRIBAPENA
KONTSERBAZIO EGOERA: Egoera onean dago
BABESA: Balizko Arkeologia Gunea (Buletina: EHAA 16 zbka. 1998.01.26)
Santiagoko Bidea (Buletina: EHAA 19 zbka. 2012.01.27)
Errotaberriko errota kontserbazio-egoera onean dago, 2009an bere elementuen zati nabarmen bat zaharberritu ondoren.
Errotaren eraikina mendi-hegalean bermatuta dago, eta oinplano angeluzuzeneko eraikin batek osatzen du. Eraikinak bi solairu eta sotoa ditu. Harlangaitz arruntez egina dago, kareharrizko harlandu kateatu irregularrak ditu eskantzuetan eta bao batzuen inguruan. Ipar-ekialdeko ertzean, jatorrizko estolda edo ur-irteera dokumentatzen da. Arku beheratu sendo batekin egina dago, neurri handiko kareharrizko harlanduz egina eta fabrika bereko horma-hormatal txiki batean sartuta, partzialki kontserbatuta. Baliteke fabrika-aldaketa hori lehen adierazitakoa baino lehenagoko berreraikitze-prozesu baten ondorio izatea. Barrualdeko egitura guztiz berritutako egurrez egina dago.
Barrualdean, zaharberritu aurretik, jatorrizko ehotzeko makineriaren zati garrantzitsu bat kontserbatzen zen (harriak, eserlekuak, pintzak, etab.), baina kontserbazio-egoera eskasean. Makineria hori guztiz konpondu eta berreskuratu zen.
Ur-hornidurako sistema modu partzialean kontserbatu da, nahiko kontserbazioa egoera onean. Presa, tren-plataformaren Mendebaldeko alboan zegoen, plataforma azpitik zeharkatuz. Bertatik abiatzen da mendi-mazelan induskatutako hornidura-ubidea, kanpoaldetik harlangaitzezko itxitura horma batekin. Kanal honek, gutxi gorabehera, 220 metroko luzera zuen, 3,80 metroko batez besteko zabalera eta 3 metroko sakonera. Presa FFCC trenbidearen beste aldean zegoen, tunel estu batetik zeharkatuz. Gaur egun, oso aldatuta dago eremu horretan egindako obrengatik, nahiz eta oraindik zati batean ikus daitekeen.
Errota noizean behin jarri ohi da martxan, inguruko ikastetxe batzuen eskariari erantzunez.
DATU HISTORIKOAK
GARAIA: Erdi Aroa/Aro Modernoa/Garaikidea (...1418/1940)
BESTE IZENAK: Molino de Herrotaberria
Errotaberriko errotari buruzko datuek XV. mende hasierara joateko aukera ematen digute. Zehazki, 1418. urtean, Hernaniko Kontzejuaren eta Juan Martínez de Aierdiren eta Juan Perez de Elgetaren arteko hitzarmena ezarri zen, Eziago eta Errotaberriko erroten jabe gisa (Urnieta). Hitzarmen horren arabera, Hernaniko herritarrak behartuta zeuden errota horietara joatera beren aleak ehotzeko[39].
Hitzarmen hori alderdiek hainbat aldiz berretsi zuten ondorengo mendeetan zehar, nahiz eta auzotarrek protestak egin errotariek ustez egindako gehiegikeriengatik. Azkenean, XVIII. mendean aurrera, jadanik ez zen erabili eta partikularren eskuetara igaro zen hurrengo mendearen hasieran.
XVI. mende amaieran, Urnietako eta Hernaniko Kontzejuen arteko auzi latz bat azaldu zen, lehenengoek errota beren Udalerrian zegoela argudiatuz (benetan gertatzen den bezala), eta gauzak horrela, Hernaniko zigiluarekin batera neurri eta pisuak bortizki eraman zituzten, baita errotaria preso hartu ere[40]. Hasieran hernaniar agintariei jabetza aitortu bazitzaien ere, 1611 inguruan behin betiko Urnietara igaro zen, eta une horretatik aurrera erdizka kudeatzen hasi zen Aritzolako oinetxeko oinordekoekin (Aguirre Sorondo 1984:778-780).
XVII. mendean, une ezezagun batean, Urnietak bere zatia beste erdiaren jabeei saldu zien, eta haien jabetza izatera pasa zen osorik (“el Molino arinero nombrado de Errotaberri, sus piedras, cauces, tierras labrantías y todo lo demás anejo” —1831—)[41].
Errota honek bi harri pare zituen, metalezko beste hainbeste gurpilek eragindakoak. Makina hauei, XX. mendean, etxaldea bera elektrizitatez hornitzeko potentzia txikiko turbina bat gehitu zitzaien (1929 inguruan?)[42].
Errota honen bizitza funtzionala XX. mende horren erdialdean amaitu zen, antza denez, 1940 inguruan azken ehoketa egin zenean. Une horretatik aurrera, eraikina eta azpiegiturak bertan behera uzteko eta pixkanaka hondatzeko prozesu motel batean sartu ziren, ia instalazio guztiak hondatzeraino. 2009. urtean berreskuratu eta zaharberritu ziren Gipuzkoako Foru Aldundiak emandako laguntza bati esker (Zaharberri Programa).
[39] HUA. H 591/2 esp.
[40] HUA. H 591/12 esp.
[41] GPAH. Gipuzkoako Hipoteka Kontularitza. H 352 sorta, 254 orr., 577 zk. (1831.02.19).
[42] GAO. 25 zk., 199 orr. (1929.08.20).
Errotaberriko errotaren kokapena
(ITURRIA: Geoeuskadi)
Errotaberriko errotaren ikuspegia gaur egun.
Behean, eraikuntza zaharberritu aurretik (1990).
Azpialdean estoldaren irteera
(ITURRIA: GÍA. Zaharberritu Programa)
Errotaberriko errotaren presaren kokapena eta kanalaren ikuspegia
(ITURRIA: GÍA. Zaharberritu Programa)
Errotaberriko errotaren makineria zaharberritu aurretik eta gaur egun (1990)
(ITURRIA: GÍA. Zaharberritu Programa)