—bertsolariak—
JUAN MARKO “ALTXO”
1930ean jaioa Etxola-berriko Minetan
1998an hila
ALTXOTARRAK
Jose Maria Marko (Lizartza) eta Anbrosia Otxotorena (Hernani, lerola), hiru umerekin joan ziren minetara, 1918an, Goizuetatik; ume txikiena, jaioberria zuten. Azkeneko sei umeak han jaio ziren, minetako etxean (Benta Mudaz zuen izena).
Marko, abizenez, baina auzoan, Altxo dute izengoitia. Aitari jarritako izengoitia omen da, eta gero, familiari gelditu. (Luisek kontatzen duenez) «Aitari Altxo’ izena jarri zioten, eta gu Altxokin gelditu ginen. Altzoko Haundia ba omen zen, eta gurea berriz txikia zenez, burlaz jarri omen zioten Altxo. Eta Altxokin gelditu».
«Juanitok, nire aurreko anaiak, bertsotan asko egiten zuen. Boza ere ederra zuen hark! Baina plazatan ibiltzea ez zitzaion gustatzen. Tabernan gehiago; juergista xamarra zen. Bertso onak bazituela badakit». Bai izan ere. Oso-osorik ez dugu lortu, baina bertso zati bat bai, Juanito Altxok bere jaiotetxeari jarria. Florian Oiarbidek kantatu digu, Dionisiren semeak, Luisen ilobak:
Ni bizi nintzan Hernanik duan
etxerik urrutinian
handik ez zegon ateratzerik
kotxian edo trenian
....
....
oinetakuak hausteko beldur
hanka hutsik gehienian.
[Eñaut Agirre, Hernaniko Urtekaria 2011]
Altxo hori nire amaren anaia zen. 20-21 urterekin ibili zen txapelketetan.
Xoxokan kantatzeko deitu zioten Altxori, Legarraldeko Mielekin, txapelketaren ondorean.
Nik ezagutu nuenean ez zen aritzen, oso gazterik utzi zion hark.
[Florian Oiarbide]
BASARRIRI PUNTU ERANTZUNA
Basarri puntu jartzen zen Irunen txapelketan, eta ez orain bezala paperean idatzita. Bat-batean jartzen zituen puntuak. Gure osabari jarri zion bat:
Lehenbiziko premiyua
espero al dezu?
Ez, bertsolari txarra
etorria nazu
hobeak badirala
zeorrek badakizu
baina pozik hartuko det
ematen banazu.
[Florian Oiarbide]
Juan Marko oso bertsolari polita zen, eta Basarrik esaten zion “atera egin behar duk!” baina bestea lotsatia zen eta ez zuen nahi izaten. Baina lagunartean bertso dotore askoak botatzen zituen.
[Inaxio Mari Zubeldia]
Juan Marko Altxo bat-batean baino gehiago idatziz aritzen zen.
[Julian Albistur]
TXIRRITARI JARRIAK
1
Berrogeita hamar urte
zu mundutik joanik
orduan mutikoa,
sei ez nituan nik.
Auzokoa maisurik
haundina izanik
ezagutu gabe hil
ez det beste penik.
2
Zu gure artetikan
juan ezkeroztik
asko mututu ziran
bertso ta abestik
ekaitzaren menpean
ilunpetan guztik
etzegon izaterik
euskaldun artistik.
3
Ondoren hura etzan
izandu trankila
hemengo militarra
ta horko zibila
zu hiltzeko ibili
omen ziran bila
igual hilko zinuten
ez bazinan hila.
4
Herrian jarri ziran
agintzen arrotzak
besterik ez zuten nahi
danak mingain motzak
euskaldunari bide
estu ta zorrotzak
eta agudo kendu
bizkarreko hotzak.
5
Orduan bertsolarik
gai txarrena zuten
ikusi egin behar
zein zeuden entzuten
orain hasiak dira
egiak esaten
garai batean etzan
hau libre izaten.
6
Gizon argitan dago
gaur bertsolaritza
zuk hemen utzitako
diamante printza
ate haunditik sartu
nahiean dabiltza
eskuratuko dute
ate horren giltza.
[Txirrita, 50. urteurrena liburua]
AITORKETA BAT
1
Berpizkunde egunez
urteroko era
asmo sendo batekin
joanak gera
Ama bixitatuaz
Aloña gainera
anima gaixoaren
kargak arintzera
jaun baten aurrera
euskalduna bera
hark neri galdera:
“ezkongai al zera?”
hortaz hitz egin degu
gogor antzera.
2
Mutilzahar nagolako
hasi zan hizketan
galdezka zer egina
naizen gaztetan.
Garbi aitortu nizkan
ez nago kezketan
oker haundirik gabe
neronen ustetan
libre nintzanetan
hainbat jolasetan
lanera askotan
jai arratsaldetan
etzan gaurko girorik
garai haietan.
3
....
lagun eta anai
gaudenak ezkongai
neskatxak ere nahi
askotan dantzatuaz
izerditan blai.
4
Danok ez degu hemen
suerte berdina
etortzen dana hartu
hori jakina
batzuek saiatuagatik ahalegina
igual izan liteke
topatu ezina
badet nere mina
izateko dina
neska bat birjina
moja aldegina
nunbait etzan neretzat
jaunak egina.
5
Gainera, bai al dago
danok ezkontzerik?
gaiean egon behar
tontoak berik
horregatikan hemen
gera pekatarik
ez dago ba munduan
jende eskasirik
beltzak eta zurik
erdiak goserik
bestean pausorik
ezin ikusirik
elkar jan beharrean
bizi-bizirik.
6
Askotan egoten naiz
gauza bat pentsatzen
baina ez da erreza
ondo kontatzen
gizonok ari gera
mundu hau ondatzen
ez degulako behar
bezela jokatzen
baserriak aitzen
zer jana urritzen
kaleak hazitzen
jendea ugaritzen
zaila da luzaroan
hola segitzen.
7
Askok pentsatu gabe
egiten du parra
topatzen duanian
ezkongai zaharra
baina ez da nahikoa
uztartu bakarra
gero seme-alabak
datoz barra-barra
lanera senarra
etxean negarra
gau bizitza txarra
eta laister gerra
anaiak alkar hiltzen
hasi beharra.
8
Dibortziorik ezin
dala debekatu
mutilzahar gelditzea
berriz pekatu
horra gure dotrina
erabat aldatu
ikasitzen ez ginan
alperrik nekatu
orain modan hartu
alkar engainatu
egia ukatu
gezurrez jokatu
gehiegi esan gabe
nahi det bukatu.